Eerlijk gezegd, eerlijk gesproken. In alle eerlijkheid. Je moet altijd eerlijk zijn. Zowel op school als daarbuiten heb ik het vaak mogen horen. Om maar te zwijgen over al die liedjes over eerlijkheid en eerlijk zijn. Wie kent deze van Billy Joel bijvoorbeeld niet?

Die eerlijkheid – of wat er voor moet doorgaan – lijkt me soms parten te spelen in de sociale omgang. Of beter, de combinatie van die eerlijkheid met een mate van contextblindheid.

Het duurt langer voor ik aanvoel welke verwachtingen, regels, afspraken er in een bepaalde situatie, omgeving, context zijn. Of zijn het de anderen die oneerlijk, hypocriet en bedrieglijk zijn? Soms wel, maar meestal niet. Ik wil dat niet veralgemenen.

Ik ben veel te eerlijk. Dat heb ik toch al vaak mogen horen. Dat klinkt nochtans raar. Ik doe er namelijk niet om zo te zijn. Integendeel, ik heb het er soms moeilijk mee niet eerlijk genoeg te zijn. Toch wordt terecht gezegd dat eerlijk het langst duurt, en aangezien ik weinig geduld heb, moet ik dus af en toe oneerlijk zijn. Anders blijft het maar duren.

Rechtschapen zijn, er geen doekjes om winden, recht voor de raap zijn, openhartig en waarheidsgetrouw zijn … het kan heel wat vertragen. Heel wat mensen hebben liever een vleugje make-up op je oordeel over hen, dan ze willen weten wat je echt denkt. Of het nu bij een sollicitatie is, of op een date, bij de verkoop van je auto of op een feestje … eerlijke mensen trekken meestal aan het kortste eind.

Iemands eerlijkheid kan heel wat verschillende oorzaken hebben. Het kan komen door een (te) sterk eergevoel, principieel zijn, geen filter hebben in uiten wat je in gedachten hebt, weinig beïnvloedbaar zijn door wat anderen denken of voelen, een te sterke verantwoordelijkheid voelen, of door puur en onschuldig te zijn.

Wat meteen opvalt, is dat eerlijke mensen erg solitair zijn. Zelfs verlegen mensen verenigingen zich, maar eerlijke mensen zijn daar te eerlijk voor. In landen waar dit wel zo is, in de VS (bijvoorbeeld de ‘radical honesty’-cultus), loopt het vaak omdat eerlijke mensen een beperking hebben in discretie. Het is voor hen enorm moeilijk om geheimen te bewaren of met gevoelige informatie om te gaan.

Naast eigen fouten en zwaktes snel opbiechten, moeite met geheimen bewaren, zich vroegtijdig verontschuldigen, zijn eerlijke mensen geneigd alles nauwgezet bij te houden om elke toekomstige beschuldiging van oneerlijkheid te kunnen weerleggen. De ene gaat daar natuurlijk al verder in dan de andere.

Natuurlijk hebben eerlijk mensen ook positieve kanten. In een relatie weet je bijvoorbeeld wat je aan hen hebt. Als je hen iets uitleent brengen ze geleerde voorwerpen ook altijd zo snel mogelijk terug. Ook als werkgever kan je eerlijke mensen zelden op een uitvlucht betrappen. Zo’n werknemer baseert zich steeds op harde feiten en houdt zich aan beloftes.

In mijn leven heb ik al enkele trainingen gehad in de omgang met mijn eerlijkheid. Dat hield meestal in dat ik leerde verhalen verzinnen, uitvluchten zoeken, en coherent moest leerde liegen.

Helaas bleek dat veel moeilijker dan ik dacht. Eerst bewust te worden van wat je ervan vind zonder het luidop te zeggen, dan te weten komen wat de ander verwacht te horen en vervolgens die twee op elkaar af te stemmen … dat is verdomd moeilijk. Na die lessen heb ik dan ook eindeloos veel respect gekregen voor mensen die dag in dag uit oneerlijk kunnen zijn.

Het is een beperking waar ik mee heb moeten leren leven. Enerzijds ben ik wel bij en tevreden, ik hoef geen filosofische of spirituele zoektocht om terug trouw te zijn aan mezelf. Anderzijds betekent het gesprekken voeren veel meer energie kosten omdat ik ze telkens zo moet sturen om toch maar niet te eerlijk te zijn. Eerlijkheid kwetst immers vaak. Zeggen wat ik bedoel en vriendschap niet kunnen voortrekken op waarheid, dat maakt een mens vaak eenzaam.

Het kan ook voor eerlijke mensen ook gevaarlijk of emotioneel zwaar worden. Bijvoorbeeld als ze hun eerlijkheid drastische gevolgen heeft. Zoals wanneer een misdadiger vrijkomt door eerlijk te wijzen op procedurefouten of wanneer je eerlijk antwoordt op een bepaalde vraag van een politieagent. Of een geliefde vraagt of er iets is dat haar man aan haar zou veranderfd zien.

Het is immers niet altijd duidelijk wanneer openheid ongewenst of onnodig is. Soms is bepaald advies ongevraagd, soms is een luisterend oor beter, soms zou ik beter mijn mond houden. En als ik eerlijk mag zijn … deze zin, dat is toch echt geen einde voor deze tekst.