In 2025 wisselt de discussie over autisme van een medisch label tot een complex debat over identiteit en sociale verantwoordelijkheid. Belangrijke thema’s zijn onder meer de ongelijkheid in diagnostiek, de mythe van één autisme, de rol van AI, genderkwesties, inclusie, en de balans tussen ondersteuning en zelfidentiteit. De toekomst vraagt om erkenning van diversiteit.

Waar we vroeger keken naar autisme als een lineair spectrum van “licht” naar “zwaar”, zien we nu een complex landschap van biologie, identiteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid. De discussie wisselt van wat autisme is, tot hoe we ermee omgaan. Vanuit wat ik ervaar als de huidige tijdgeest en wetenschappelijke ontwikkelingen, probeer ik het jaar samen te vatten in deze tien cruciale vragen die dit jaar centraal stonden volgens mij.

1. Diagnose: Een Medisch Recht of een Socio-economisch Privilege?

De wetenschap heeft enorme stappen gezet. We weten in 2025 dat autisme veel vaker voorkomt dan decennia geleden werd gedacht. Meer herkenning betekent in theorie meer begrip. Maar de praktijk toont een pijnlijke kloof.

Er tekent zich een klassenverschil af in de diagnostiek. Terwijl de wachtlijsten groeien, vinden mensen met financiële middelen sneller de weg naar gespecialiseerde (privé)zorg. Aan de andere kant van de kloof staan mensen van kleur, minderheden en gezinnen met lage inkomens. Zij worden statistisch gezien vaker over het hoofd gezien of krijgen verkeerde labels opgeplakt.

De fundamentele vraag die we ons moeten stellen is: is een diagnose – de toegangspoort tot hulp en zelfinzicht – verworden tot een luxeartikel voor wie de juiste artsen kan betalen?

2. De Mythe van “Eén Soort” Autisme

Het idee dat er één “autisme-gen” of één universele autistische ervaring bestaat, is achterhaald. We moeten de realiteit onder ogen zien dat de term ‘autisme’ een paraplu is waaronder totaal verschillende levens schuilgaan.

• Biologisch: Bij de één wordt autisme veroorzaakt door honderden kleine genetische variaties, bij de ander door één grote mutatie.
• Ondersteuning: De ene autistische persoon is hoogopgeleid, woont zelfstandig en werkt fulltime, terwijl de ander 24/7 intensieve medische zorg en begeleiding nodig heeft.

Dit roept een lastige vraag op over gemeenschapsvorming. Kunnen we spreken van één gemeenschap als de levens, talenten en vooral de zorgbehoeften zo diametraal tegenover elkaar kunnen staan? Het dwingt ons om genuanceerder te kijken dan simpelweg één label voor iedereen.

3. Kunstmatige Intelligentie: De Nieuwe Dokter?

Technologie, en specifiek AI, wordt vaak gepresenteerd als de grote gelijkmaker. De voordelen zijn helder: AI herkent patronen in gedrag of data die de menselijke specialist mist. Het is sneller, goedkoper en kan de wachtlijsten verkorten, waardoor meer mensen hulp krijgen.

Maar er is een schaduwzijde. AI wordt getraind met data uit het verleden, en die data is vaak bevooroordeeld (historisch gezien vaak gericht op witte mannen). Bovendien mist een machine de essentie van de zorg: empathie. Een algoritme ‘ziet’ geen angst, vreugde of stille pijn. Begrijpt de computer de mens echt, of reduceert het een complex persoon tot een reeks datapunten?

4. De Onzichtbare Strijd van Vrouwen en Maskeren

Jarenlang was het stereotiepe beeld van autisme mannelijk. Vrouwen werden – en worden – systematisch gemist. De reden? Ze zijn vaak beter in het imiteren van “sociaal wenselijk” gedrag, een overlevingsmechanisme dat bekend staat als masking of camoufleren.

Dit is geen onschuldig toneelspel; het is uitputtend. Veel vrouwen krijgen pas na hun veertigste een diagnose, vaak nadat ze zijn vastgelopen in een zware burn-out of depressie omdat ze jarenlang op hun tenen hebben gelopen. De uitdaging voor 2025 is niet alleen betere diagnostiek, maar het creëren van een sociale omgeving waarin dat masker veilig af kan.

5. Voeding: Tussen Hulp en Hype

De relatie tussen de darmen en het brein is een hot item in de medische wetenschap. Sommige autistische mensen ervaren daadwerkelijk meer energie of minder prikkelgevoeligheid door dieetaanpassingen.

Toch is waakzaamheid geboden. Er is een dunne lijn tussen legitieme ondersteuning en de verkoop van valse hoop. Er is een markt ontstaan van bedrijven die dure supplementen verkopen als “genezing”. Hier moeten we stellig zijn: autisme is geen ziekte die je geneest met een pil of een dieet. Het is de bedrading van het brein. Voeding kan ondersteunen, maar mag nooit worden verkocht als een ‘fix’ voor iemands persoonlijkheid.

6. Therapie: De Balans tussen Veiligheid en Identiteit

Misschien wel het meest gevoelige debat gaat over therapie (zoals ABA en varianten daarop). Hier staan twee kampen lijnrecht tegenover elkaar:

1. Het Kamp “Redding”: Voor sommige ouders en individuen is intensieve therapie levensreddend. Het leert kinderen omgaan met prikkels, sociale vaardigheden ontwikkelen en – cruciaal – stoppen met zelfbeschadigend gedrag. Het biedt structuur en veiligheid.
2. Het Kamp “Trauma”: Anderen kijken terug op therapie als een traumatische ervaring. “Ik moest oogcontact maken, ook al deed het fysiek pijn.” Zij ervoeren therapie als een dwangbuis om hun eigen ‘ik’ te onderdrukken en “normaal” te lijken.

De grote opgave is het vinden van de balans. Hoe bieden we noodzakelijke hulp en veiligheid zonder het recht van iemand om zichzelf te zijn te schenden?

7. Het Brein in Beeld: Zoeken naar Bewijs

De wens naar objectiviteit is groot. Onderzoekers zien op fMRI-scans daadwerkelijk verschillen in de hersenen van autistische mensen versus niet-autistische mensen. Maar de variatie is zo groot dat er geen universele “autisme-scan” bestaat.

Er heerst frustratie bij mensen die snakken naar medisch, onomstotelijk bewijs (“Zie je wel, het zit echt in mijn hoofd”). Tegelijkertijd roept dit ethische vragen op. Is het wenselijk dat we autisme fysiek kunnen ‘zien’? Als we het kunnen isoleren op een scan, is de volgende stap dan dat we gaan proberen het te “verwijderen” of prenataal te screenen? De grens tussen medische vooruitgang en eugenetica is hier dun en vraagt om zorgvuldige bewaking.

8. Intersectioneel Denken: Meer dan alleen Autist

Je bent nooit alleen maar autistisch. Identiteit bestaat uit lagen. In 2025 groeit het besef dat we autisme niet los kunnen zien van andere factoren:

• Cultuur & Afkomst: Een witte vrouw in Vlaanderen ervaart haar autisme – en de reactie van de omgeving daarop – anders dan een man in armoede in India.
• Gender: Autistische personen die ook tot de LHBTQIA+ gemeenschap behoren, hebben te maken met dubbele vooroordelen en uitsluitingsmechanismen.
• Leeftijd: Ouderen zijn vaak hun hele leven gemist en dragen de littekens van onbegrip, terwijl jongeren nu snel labels krijgen maar daardoor ook enorme prestatiedruk ervaren.

9. De Baas over Eigen Leven: Van Voogdij naar Steun

Er is een juridische en ethische verschuiving gaande in de zorg. Vroeger besliste de rechter of een voogd vaak voor de autistische persoon. Nu groeit het model van “Ondersteunde Zelfkeuze” (Supported Decision Making).

De kern is waardigheid. Iemand kiest zelf waar hij woont en met wie. Hulpverleners of familie helpen met de uitvoering (zoals de financiën regelen of formulieren invullen), maar nemen de beslissing niet over. Het uitgangspunt is autonomie, ongeacht de mate van beperking.

10. Wat is Echte Inclusie?

Tot slot, de vraag die alles samenvat. Wat bedoelen we als we zeggen dat autistische mensen “welkom” zijn?

• Versie A: “Je mag meedoen”Dit is de huidige standaard in veel bedrijven en scholen. Je bent welkom, maar de regels blijven hetzelfde. Jij moet je aanpassen aan de kantoortuin, het felle licht en het lawaai. De boodschap is impliciet: Je mag komen, maar doe wel normaal.
• Versie B: “Wij veranderen”Dit is de stap naar echte inclusie. De omgeving past zich aan. Werkplekken worden stiller, uren flexibeler, en communicatie helderder. Je hoeft geen masker op te zetten om geaccepteerd te worden. De filosofie verschuift naar: De wereld verandert zodat iedereen past.

om af te ronden …

De discussie over autisme in 2025 gaat niet over het kiezen van één “juiste” kant. Het gaat over het erkennen van de spanning tussen het medische model (waarin beperkingen en lijden erkenning en behandeling verdienen) en het sociale model (waarin de maatschappij zich moet aanpassen). De antwoorden op deze tien vragen zullen bepalen of we evolueren naar een samenleving die diversiteit slechts tolereert, of daadwerkelijk omarmt.