‘Wat ik mis in de discussies rond autisme, is ruimte voor meer filosofische vragen, die niet meteen praktisch zijn. Het lijkt eigen aan autistische mensen om voortdurend op dezelfde spijker te slaan, zoals verdrongen zijn, niet gehoord worden, identiteitskwesties’, schrijft Steven, die sinds enkele jaren een diagnose autisme heeft. ‘Ik stel me heel andere vragen. Zo vraag ik me af of het mogelijk is, en in welke mate, dat je vrienden kan zijn met iemand wiens ideeën over autisme verschillen. Waar trek je de grens? Dat raakt mij heel persoonlijk, en het zorgt voor redelijk wat stress in mijn leven. Ik heb van de weinige vriendschappen die ik heb al een paar zien sneuvelen als gevolg van onenigheid daarover.’

Voor mij zijn zulke vragen zeker minstens even belangrijk als alle andere, zowel maatschappelijke als praktisch organisatorische, persoonlijke of relationele thema’s. Waarschijnlijk stellen wel meer mensen, al dan niet autistisch, zich die vraag, maar vrezen ze zich te verliezen in het gesprek en in een pijnlijk emotionele discussie te verzeilen.

Ik kan me best voorstellen dat onder andere familierelaties, werk – of vrijetijdsrelaties en vriendschappen onder druk komen te staan door verschillen in ideeën over autisme gerelateerde thema’s. Zoals wanneer je meedeelt dat er sprake is van autisme bij jou, je kind, je partner, … of op het moment dat er een sensibilisatiecampagne rond autisme wordt gevoerd, of autisme in het nieuws komt. Het kan natuurlijk ook gebeuren op een of ander familiefeestje, of tijdens een oudercontact op school.

Voor de een blijkt op zo’n moment identiteit, autonomie en respect voor anders-zijn belangrijk, voor een ander eerder autoriteit, strengheid, behandeling of genezing. Nog een ander fulmineert dan misschien tegen vervormde informatie of ventileert frustraties tegenover autisten. En je kan er zeker van zijn dat de rol van de farmaceutische industrie en het neoliberalisme ook wel ergens opduikt. Kortom, de toenemende polarisatie, die vooral online zichtbaar is, maakt dan al snel een constructief, respectvol gesprek onmogelijk. Tot het moment komt waarop familieleden, collega’s of vrienden elkaar eerst nog labelen met allerlei politieke of diagnostische termen en vervolgens elkaar niet meer spreken.

Ik vind het zelf een moeilijke vraag omdat het, voor mij, zowel raakt aan grenzen van vriendschap als van vastheid van principes. Ik ben zelf nogal een definitiedenker, waardoor mensen die bepaalde fenomenen en dingen anders definiëren moeilijker te vatten zijn voor mij. Dat het over vriendschap gaat, maakt het extra moeilijk voor mij om er een antwoord op te geven. Ik weet namelijk weinig af van vriendschap, kan er mij weinig bij voorstellen en heb geen idee of ik dan niet vrienden heb.

Ik veronderstel even dat je niet bevriend ben met iemand omwille van diens ideeën, maar omdat je dezelfde interesses deelt, en veel gelijklopende levenservaringen hebt. In dat geval zou ik het een ‘vriend’ niet kwalijk nemen dat h/zij andere ideeën over autisme zou hebben. Als ik omga met kennissen, contacten, verwanten, collega’s of confraters, verwacht ik ook niet meteen dat ze mijn ideeën overnemen of zich aanpassen. Toch zou ik zeker niet alle ideeën aanvaarden, en is er volgens mij zeker een grens.

Als het kan, probeer ik dit soort situaties wel te vermijden. Ik ben niet snel geneigd te spreken over controversiële kwesties die op het eerste gezicht abstract lijken. Dat is een van de redenen waarom ik meestal niet in ga op een uitnodiging om op café te gaan. Het is vaak de combinatie van de invloed van alcohol, te lang in gezelschap op één plaats blijven, vermoeidheid en foutief geïnformeerde bronnen raadplegen die rare ideeën over autisme veroorzaken. Zo’n omgeving probeer ik dus te vermijden. Op zo’n moment wordt ook de manier waarop ideeën worden overgebracht bovendien ook nog eens minder aangenaam, zeg maar strijdend en zelfs overspannen.

Er zijn natuurlijk ook mensen die beweren dat je maar echt vriendschap kan ervaren als je omgaat met mensen die jouw eigen opvattingen uitdagen, omdat ze zeer uitgesproken andere ideeën hebben. Zij beoordelen een vriendschap niet zozeer op basis van hoe goed hun ideeën, onder andere over autisme, op één lijn liggen, maar eerder op basis van de bereidheid tot luisteren naar en omgaan met elkaars verschillende levenservaringen, ideeën en gewoontes.

Hoe je daarmee omgaat, is natuurlijk in de eerste plaats aan jou, maar ik kan vanuit mijn ervaringen enkele tips delen.

De oplossing waar ik het meest voor kies, is er niet over te praten, en je te richten op wat je wel gemeen hebt, waar je wel in overeenstemt, en alleen gesprekken aan te gaan over thema’s waar je je wel gemakkelijk bij voelt. Voor een stuk is dat ontwijken, voor een stuk ook tolereren. Of ik de ideeën van de ander dan ook respecteert, hangt af van hoe drastisch anders die ideeën zijn, en hoe goed ik overeenkom over andere levensvragen. Ik stel me dan de vraag hoeveel invloed dat heeft op de manier waarop we met elkaar omgaan.

Een andere mogelijkheid is dat je eerlijk en open bent over je opvattingen en pas verder gaat met die persoon als er van de andere kant respect komt en je samen besluit elkaars ideeën niet te veroordelen of te bespotten. Gebeurt dat laatste, bespotten, wel, dan zou ik die persoon wel mijden.

Het meest drastisch is natuurlijk mensen die volgens jou ideeën hebben over autisme die je niet graag hoort laten vallen. Zelf doe ik dat niet, omdat er anders heel weinig mensen overblijven. Ook mijn familieleden hebben immers ideeën over autisme waar ik me helemaal niet mee kan verzoenen. Ik ben in het algemeen ook niet geneigd te kiezen voor de vermijdende of ontwijkende strategie. Toch heb ik daarin een grens. Als ik zou merken dat bepaalde mensen zouden aanzetten tot geweld tegen autistische mensen, of hen niet als mensen zouden erkennen, of de mensenrechten niet zouden respecteren, dan zou ik me afvragen op welke gebieden ze nog wel te vertrouwen zijn. In dat geval zou ik hen dus wel mijden.