Supermarkten, winkelstraten in stadscentra, restaurants, openbaar vervoer (bus, tram, trein), overdekte winkelcentra, scholen, bioscopen of theaters, huisartsenpraktijken, ziekenhuizen en pretparken zouden voor de meeste autistische mensen de meest vermoeiende omgevingen zijn die er bestaan volgens een recente Britse studie van de universiteiten van Reading en Oxford.

Volgens deze studie zouden vooral supermarkten en winkelstraten eruit springen als plaatsen die autistische mensen het meest willen vermijden.  Een concert in open lucht, het strand, de Flying Tiger, een museum, de boerderij, een stadion, een aquarium, boekwinkels, de Ikea, een wetenschapspark en het stadspark (met bomen) zouden dan weer plekken zijn die veel autistische mensen het liefst opzoeken.

Factoren die bepalen hoe vermoeiend een omgeving kan zijn

Of een ruimte al dan niet vermoeiend, storend of overbelastend is, hangt volgens de onderzoekers van een aantal aspecten af.

Waar mensen tegenwoordig het vaakst aan denken, is ongetwijfeld het ‘zintuiglijk landschap’. Dat is het geheel van zintuiglijke prikkels, dat vaak geassocieerd wordt met zintuiglijke (over)belasting door een aanhoudende en onontkoombare toevloed van prikkels in een oncontroleerbare omgeving. Denk bijvoorbeeld aan fel onnatuurlijk licht, glanzende vloeren, veel verschillende visuele en auditieve informatie over producten, lawaai (van kassa’s, klanten, trolleys, aankondigingen en achtergrondmuziek), geuren (van zowel klanten, producten als personeel), het aanbotsen tegen mensen en dingen, enzovoort. De stille uren kunnen dus slechts een fractie van dit zintuiglijk landschap aanpakken volgens de onderzoekers

Ook de ruimte zelf, hoe dicht op elkaar alles staat en hoe beperkt de ruimte is om te bewegen, kan een rol spelen. Daarnaast is voorspelbaarheid een belangrijke invloed, met name het teveel of gebrek aan (begrijpelijke) informatie en de consistentie en onzekerheid die bestaat.

Het aspect ‘begrip’ vermelden de onderzoekers ook. De mate van al dan niet ondersteunende mensen, (on)begrip en al dan niet oordelende communicatie, bepaalt volgens hen sterk hoe vermoeiend een omgeving voor iemand met autisme kan zijn.

Tot slot is de mogelijkheid om aan de ruimte te ontsnappen, zoals hoe eenvoudig of moeilijk het is uit een supermarkt te vertrekken, de (on)mogelijkheid in de supermarkt te herstellen en de mogelijkheid om het bezoek voor te bereiden, bepalen ook hoe vermoeiend een bezoek kan zijn.

De toegankelijkheid van een ruimte is meer dan de zintuiglijke toegankelijkheid

Het is dus niet het complex spinnenweb van zintuiglijke ervaringen in ruimtes dat bepaalt hoe vermoeiend een ruimte is voor iemand met autisme. Ook hoe onvoorspelbaar de omgeving is, hoe moeilijk het is om eraan te ontsnappen en personeel dat niet goed is opgeleid om, indien nodig, hulp en assistentie te verlenen, speelt een rol in de vermoeiende ervaring van een supermarkt bezoeken. Het zintuiglijke aspect is overigens niet zozeer voor autistische mensen een probleem. De groep van bevraagde niet-autistische bezoekers aan een supermarkt vinden dat de zintuiglijke ervaring overweldigend is, terwijl ze minder last hebben van de andere aspecten.

Het heeft dus niet veel zin om alleen de zintuiglijke omgeving te veranderen, er zijn nog andere aanpassingen nodig vooraleer bijvoorbeeld supermarkten inclusiever worden en de winkelervaring aangenamer wordt. Het verminderen van geluid en verlichting alleen is wellicht het eenvoudigste, en de meest vanzelfsprekende insteek, maar een kaart van de winkel en een rustiger omgeving voor mensen om te herstellen van overbelasting, zou misschien meer effect geven.

De studie benadrukt ook hoe belangrijk het is dat supermarktpersoneel vorming krijgt om meer begrip te krijgen. “Mijn rol in de supermarkt is iemand die het moeilijk heeft in de winkel te helpen. Ik doe dat meestal in het gangpad, maar nu weet ik dat het voor hen veel gemakkelijker is om hen naar een rustiger plek te brengen”, getuigt een supermarktmedewerker die in staat voor het ‘informatiepunt’ in haar lokale supermarkt.

“Er zijn nog andere ideeën die ik meeneem, zoals een winkelplattegrond op verschillende plaatsen hangen, zodat iedereen weet waar h/zij is. Bepaalde machines, zoals de weegschaal of zelfscanmachine kan je ook als klant stiller zetten, maar meestal weten ze dat niet. Het enige wat we daar hoeven te doen, is een bord ophangen dat mensen de mogelijkheid geeft”, besluit de medewerker.

Enkele kritische bedenkingen

Er zijn volgens mij zowel positieve elementen als beperkingen in dit onderzoek. Positief is de ruime interpretatie van het begrip toegankelijkheid en wat spanning zou kunnen geven aan autistische volwassenen in een bepaalde ruimte. Het is ook positief dat er verrassingen uit komen, die meestal niet in andere publicaties voorbij komen. Zo is het verrassend voor mij dat een winkel als The Flying Tiger, die ik redelijk druk en prikkelend vind, volgens sommige autistische mensen in het onderzoek als aangenaam wordt beschouwd.

De onderzoekers geven zelf al een paar beperkingen van het onderzoek weer: dat het een online onderzoek is, dat het in focusgroepen gebeurt, het grote overwicht aan vrouwelijke deelnemers en dat het geografisch beperkt is, zijn de voornaamste. In welke mate autistische mensen betrokken waren in de voorbereiding van het onderzoek staat er echter niet bij. Ook dat het gaat om een relatief kleine groep autistische mensen met voornamelijk depressie en/of angst als bijkomende aandoening, kan een reden zijn om de bevindingen te relativeren.

“It Is a Big Spider Web of Things”: Sensory Experiences of Autistic Adults in Public Spaces van Keren MacLennan and Catherine Woolley in Autism in Adulthood (29 september 2022)