Autistische mensen die kwetsbaarder zijn voor misbruik, of zonder echt goed te beseffen voor de kar gespannen worden van misdadigers, het is voor veel mensen, vooral ouders van minder zelfredzame autistische personen, een blijvende bezorgdheid. Ook sommige autistische mensen liggen er wel eens van wakker.

‘Onschuldige autist verstrikt in crimineel netwerk’

Dat is zeker het geval als er weer eens een ongenuanceerd persbericht, bedoeld voor clickbait, de wereld wordt ingestuurd. Bijvoorbeeld als er weer eens iemand, toevallig autistisch, in het nieuws komt omdat h/zij duizenden euro’s kwijt is, of voor de rechter mag komen uitleggen waarom h/zij iets heeft mispeutert zonder zelf goed te weten wat er aan de hand is. En dan zijn er nog advocaten die autisme aanhalen als argument ter verdediging of als verzachtende omstandigheid voor hun cliënt die terecht staat voor het verzamelen van illegale materialen of bepaald misdadig gedrag.

De invloeden die leiden tot verhoogde kwetsbaarheid

Of er nu autisme bij betrokken is of niet, er is al heel lang een grote interesse om te weten welke factoren bepaalde mensen kwetsbaarder maken dan anderen om betrokkenen te raken bij een misdrijf of om er slachtoffer van te worden. Die verhoogde kwetsbaarheid kan door vele elementen verklaard worden: genetische aanleg, psychische stoornissen, persoonlijkheidsproblemen, traumatische ervaringen in de vroege ontwikkeling, ervaringen van misbruik in de familie of het gezin, slechte vrienden, misbruik van verdovende middelen of alcohol, …

Als er autistische personen betrokken zijn in het verhaal, wordt daar nog vaak vermeld dat autisten een beperking zouden hebben tot in het schatten van de bedoelingen van anderen en in te spelen op hun toekomstig gedrag. Dat zou het voor hen moeilijker maken om onbetrouwbaar of verdacht gedrag in sociale contacten op te merken. Dat zou ertoe bijdragen dat autistische personen vaker verstrikt zouden raken in criminele activiteiten.

Autistische mensen zouden het volgens deze theorie moeilijker hebben met de betekenis achter mimiek, lichaamstaal en stemgeluid, figuurlijke taal en de negatieve effecten van sociaal ongepaste opmerkingen. Lang niet alle autisten zijn het daar trouwens mee eens. Een aantal onder hen claimt dat er niets mis is met hun inschattingsvermogen, en schrijft het beperktere inschattingsvermogen van andere autisten toe aan een andere stoornis of aan hun intelligentie.

Een vergelijkingsonderzoek van het vermogen tot detecteren van onbetrouwbaar of verdacht gedrag

Een recent gepubliceerde studie van Australische onderzoekers in Autism, het tijdschrift van de Britse National Autistic Society, stelt dat er voorlopig onvoldoende bewijs is dat autistische mensen kwetsbaarder zijn voor criminelen, en vergeleek het vermogen van groepen autistische en niet-autistische en niet-autistische volwassenen met een vergelijkbaar intellectueel vermogen om onbetrouwbaar of verdacht gedrag te detecteren in een breed scala aan scenario’s.

De onderzoekers vertrokken vanuit een recent criminologisch onderzoek dat stelde dat problemen met het inschatten van bedoelingen en gedrag van anderen vaker voorkwam bij misdadigers.

Aangezien deze problemen door sommige onderzoekers direct gelinkt worden met autisme, is het volgens de onderzoekers niet verwonderlijk dat autisme vaak als klinisch en juridisch argument wordt gebruikt om iemands betrokkenheid bij misdrijven te kaderen. Vanuit dat perspectief lijkt het aannemelijk dat autistische mensen het moeilijker hebben om zich, op tijd, te bevrijden van de verleidingen tot misdrijven of snel genoeg in te grijpen om er geen slachtoffer van te worden.

Onvoldoende bewijs dat autistische personen meer moeite hebben met herkennen van criminele bedoelingen

Toch is volgens de onderzoekers tevens gebleken dat de meeste autistische volwassenen het weliswaar moeilijker hebben met het inschatten van gedachten, bedoelingen en gedrag, maar dat dit niet bij alle autistische mensen evenveel voorkomt, en bij sommige autistische mensen zelfs nauwelijks of niet aanwezig blijkt.  Meer zelfs, er zouden ook niet-autistische mensen zijn die het moeilijker zouden hebben met het inschatten van de bedoelingen van anderen.

Er zijn dus misschien wel gevalstudies die suggereren dat criminelen een grotere kans hebben op moeite met de inschatting, maar er is onvoldoende bewijs dat autistische personen een verhoogde criminele kwetsbaarheid zouden hebben, en dat hun moeite met het inschatten van bedoelingen hiervan de oorzaak zou zijn.  Autistische mensen lopen dus niet meer kans dan anderen om gemanipuleerd of gedwongen te worden tot crimineel gedrag door iemand anders en verstrikt te geraken in criminele activiteiten.  

Er is volgens de onderzoekers in elk geval onvoldoende bewijs dat aantoont dat autistische personen moeite hebben met het herkennen van criminele bedoelingen. De experimenten die dit lijken aan te tonen, tonen in elk geval geen verband met een beperking vanuit autistisch denken. Eerder dan een autismediagnose of de aanwezigheid van autistische eigenschappen, zijn het problemen met inschatten die gelinkt worden met het vermogen om de aanwezigheid van onbetrouwbaar gedrag al dan niet te detecteren.

Wanneer de verdachte een autismediagnose heeft …

Wanneer de verdachte een autismediagnose heeft, lijkt het waarschijnlijker dat er gespeculeerd wordt dat het gaat om moeite met het inschatten van de bedoelingen dan bij een verdachte zonder autismediagnose. Er zijn daarnaast andere factoren die bijdragen tot het al dan niet detecteren van onbetrouwbaar gedrag die ertoe zullen leiden dat een autistisch persoon er niet in zal slagen het onbetrouwbaar gedrag te detecteren.

Het detecteren van onbetrouwbaar gedrag houdt immers meer in dat alleen het aanvoelen van bedoelingen of motieven van anderen, vooral omdat zoiets niet altijd mogelijk is, ongeacht iemands kwaliteiten om de ander aan te voelen. Er zijn andere autistische kenmerken die ertoe bijdragen dat een autistisch persoon kwetsbaarder wordt voor het reageren op onbetrouwbaar gedrag.

Tot slot: wat bij autistische mensen wel eens over de brug haalt

Als de crimineel bijvoorbeeld dezelfde intense interesse heeft, of op de juiste manier vertrouwen wekt om sociale contacten aan te gaan, kan een autistisch persoon sneller over de brug worden gehaald om mee te doen of slachtoffer te worden. Het lijkt volgens de onderzoekers aannemelijker dat factoren zoals intelligentie, eerdere ervaringen en verworven kennis een autistisch persoon al dan niet gevoeliger maakt voor signalen van verdacht of crimineel gedrag.

Brewer, N., Lucas, C. A., Lim, A., & Young, R. L. (2022). Detecting dodgy behaviour: The role of autism, autistic traits and theory of mind, In Autism – 11 oktober 2022. https://doi.org/10.1177/13623613221125564