In “Iedereen autistisch”, dat begin juni 2023 werd uitgebracht, neemt Gijs, een psycholoog die zelf de diagnose autisme heeft gekregen, de lezers mee op zijn persoonlijke zoektocht. Het boek, uitgegeven bij Uitgeverij Lucht, brengt een interessante kijk op autisme en de menselijke informatieverwerking, gebaseerd op de theorie van het voorspellende brein.

Gijs is behalve vader en gek op voetbal (Ajax in het bijzonder) een psycholoog binnen de geestelijke gezondheidszorg, werkzaam met zowel demente ouderen als autistische mensen. Hij ontdekt op 41-jarige leeftijd dat hij autisme heeft. In zijn boek beschrijft hij in detail zijn diagnoseproces, dat begon met een gesprek met zijn psycholoog en later werd bevestigd door een uitgebreid diagnosetraject. Gijs slaagt erin dit te verweven met herinneringen van in de kleuterklas tot aan zijn carrière en vaderschap.

Wat meteen opvalt in het boek is de beperkte, onsamenhangende structuur en het vaak storende taalgebruik, dat voor mij te ‘gemaakt’ en ‘lollig’ overkomt. Voor mensen die echter geen probleem hebben met losstaande hoofdstukken en een schrijfstijl waar hard aan gewerkt is om ze vermakelijk te doen overkomen, hoeft dat echter geen drempel te zijn om het boek te lezen. Wat daarentegen wel positief is aan Gijs’ boek, zijn de kleine samenvattingen of voorbeschouwingen aan het begin van elk hoofdstuk, en zijn pogingen om af en toe constructief kritisch te zijn.

Gijs presenteert een interessante visie op autisme, gebaseerd op de theorie van het voorspellende brein, waarbij hij het werk van Peter Vermeulen citeert. Hij betoogt dat het autistische brein te precies is afgesteld en voorspellingsfouten opmerkt, wat leidt tot autistisch gedrag. Hij gaat misschien te ver als hij stelt dat andere psychiatrische diagnoses ook volledig verklaard kunnen worden vanuit deze visie. Deze gedetailleerde voorspellingen vormen volgens Gijs de basis voor autistisch gedrag en de gedragskenmerken die we vinden in de DSM-5. Ik vind het wel best vreemd dat Gijs de DSM er terug bij neemt, hoewel hij er ook kritiek op heeft, en in bijlage ook nog eens de criteria overneemt.

Hoewel Gijs soms wat te stellig is over zijn overtuigingen, erkent hij gelukkig ook de beperkingen van zijn hypothese. Hij benadrukt dat zijn theorie slechts een geloofwaardige hypothese is en dat zijn zoektocht pas net is begonnen. Het boek biedt een interessante kijk op autisme en nodigt de lezers uit om na te denken over de menselijke informatieverwerking en de rol ervan in het begrijpen van psychiatrische diagnoses.

Een belangrijk aspect van “Iedereen autistisch” is het debat rondom de diagnose van autisme en de grenzen van het autistische spectrum. Gijs pleit ervoor om te kijken naar de individuele behoeften van mensen en wijst op de tekortkomingen van het huidige zorgsysteem. Hij erkent dat niet iedereen met autisme op dezelfde manier functioneert en dat sommige autistische mensen hun beperkingen met de juiste aanpassingen leefbaar houden, terwijl het autisme van anderen blijvend begrenst.

Hoe Gijs omgaat met de vraag of miljoenen mensen mogelijk autisme hebben, blijft voor mij echter ongeloofwaardig. Gijs vertrekt daarbij teveel vanuit zijn eigen beperkte referentiekader en ‘vergeet’ dat er veel variatie is binnen de groep autistische mensen. Daar zou hij zich nochtans van bewust van moeten zijn, als psycholoog en als autistische mens. Het aantal autistische mensen dat nauwelijks hulp – of zorgbehoevend, kwetsbaar is of last heeft, is volgens mij niet De van die aard dat ‘iedereen autistisch’ zou zijn.

De term ‘uitgesprokenheid’ vat volgens mij wel goed de bedoelingen van Gijs’ betoog samen. ‘Autistische kenmerken komen bij iedereen voor, maar leiden alleen tot een autismediagnose als ze erg specifiek of uitvergroot zijn’, stelt de autistische GZ-psycholoog. Verderop in zijn boek lees ik:

Als ik de principes van predictive coding en de DSM-criteria combineer, concludeer ik dat mensen met autisme eigenlijk neurotypische mensen zijn. Maar dan met iets meer uitgesproken of specifieke karakterkenmerken, bezigheden, gevoeligheden, aversies, voorkeuren (hier ligt verslaving op de loer), interesses én desinteresses en dikwijls ook uitgesproken opvattingen. Een autist is eigenlijk zo ongeveer alles, behalve een gemiddeld mens. Datgene wat wij autisme noemen, vormt zo ongeveer alle varia buiten het gemiddeld menselijk functioneren. Op welke vlakken we pieken en dalen zien, verschilt weer per persoon. Vrij vaak is er een vertraagde ontwikkeling op sociaal gebied. Maar zelfs dat is geen vast gegeven, want een deel van de mensen met autisme is juist hypergevoelig in sociaal contact en hier bovenmatig op gericht.

Gijs Lauret in ‘Iedereen autistisch: waarom wij allemaal meer op elkaar lijken dan we denken’ (Lucht, 2023)

Niettemin blijft Gijs’ betoog vaak hangen in het voeden van misverstanden. Uiteraard hebben autistische en neurotypische mensen veel gemeen, ze zijn beiden mensen, tiens. Eerder dan de menselijkheid van autistische mensen te benadrukken, wat meer dan ooit broodnodig is, lijkt Gijs eerder de trollen te willen voeden.  Een tekst over ‘waarom autistische mensen in de eerste plaats mens zijn’, zou volgens mij meer recht gedaan hebben dan ‘iedereen autistisch’ te noemen.

Ter afronding biedt ‘Iedereen autistisch’ op z’n minst een bijzondere kijk op de autismebeleving van een autistische psycholoog. Het is een ingewikkeld boek, dat inzicht biedt in het diagnosetraject, wat soms handig kan zijn voor wie er net aan begint, en dat aanzet tot reflectie en discussie. Het biedt ook inzicht in hoe een theoretisch opgeleid autistisch persoon omgaat met zijn autismebeleving, helaas vanuit een vaak stereotype beeldvorming, en uiteindelijk op de grenzen van eigen kunnen botst. Het boek is waarschijnlijk niet voor iedereen even leesbaar, maar voor wie al wat autismeboeken onder de knie heeft, en Gijs’ aannames in een context kan plaatsen, kan het een meerwaarde zijn.

‘Iedereen autistisch: waarom wij meer op elkaar lijken dan we denken’, van Gijs Lauret is uitgegeven bij uitgeverij Lucht.