Onlangs bezocht ik de (bescheiden) online tentoonstelling van de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Gent, die gewijd is aan het autismespectrum en literatuur. Deze tentoonstelling biedt een diepgaand inzicht in autisme, officieel bekend als autismespectrumstoornis (ASS), en probeert een bredere bewustwording en begrip van deze aandoening te bevorderen.

Een kennismaking met autisme en de bijbehorende woordenschat

Bij de ingang van de tentoonstelling krijg ik als bezoeker een duidelijke uitleg over wat autisme inhoudt. ASS, zoals beschreven in de DSM en ICD, wordt steeds vaker afgekort tot autisme. Deze term wordt gebruikt zonder de functioneringsgradaties die vroeger gebruikelijk waren. De expositie legt ook de overlap tussen autisme en ADHD uit, en introduceert termen als AuDHD en concepten als ‘neuroqueer’, ‘neurospicy’, ‘neurocrip’, en ‘mad’, waarbij de laatste afkomstig is uit de ‘mad studies’ in Groot-Brittannië, een onderzoeksterrein dat een emancipatorische benadering van psychische diversiteit biedt.

Het Begrip ‘Spectrum’ in Autisme

Het concept van het ‘spectrum’ in autisme wordt grondig uitgelegd. Het betekent niet dat iemand autisme in meer of mindere mate kan hebben, maar dat er een breed scala aan eigenschappen en gedragingen is die individueel kunnen variëren. Deze variaties kunnen zowel uitdagingen als kansen met zich meebrengen, afhankelijk van de erkenning, het begrip en de bereidheid tot aanpassing door de omgeving. Het idee dat “iedereen wel een beetje autistisch is” wordt verworpen; autisme ontstaat door een complex samenspel van genetische en omgevingsfactoren, waarvan de precieze oorzaken nog onbekend zijn.

Autisme en de DSM

In een volgende sectie wordt de relatie tussen autisme en de DSM besproken. Autistische personen krijgen een diagnose op basis van specifieke moeilijkheden in sociale communicatie, intense interesses en herhalende gedragspatronen. De neurodiversiteitsbeweging pleit voor een herziening van de kijk op autisme en andere vormen van neurodivergentie, zoals ADHD en Gilles de la Tourette, met meer nadruk op de maatschappelijke waarde van mensen in de neurodivergente sfeer.

Misverstanden Rond Autisme

Veelvoorkomende misverstanden over autisme worden ook besproken. Zo vermijden autistische mensen sociale situaties niet vanwege een gebrek aan sociale motivatie, maar vaak door zintuiglijke overgevoeligheid of andere kenmerken zoals prosopagnosie (gezichtsblindheid) en gegeneraliseerde angststoornis. Het concept van de ‘dubbele empathie-hypothese’ wordt aangehaald, een hypothese die stelt dat zowel neurotypische als neurodivergente mensen om andere redenen moeite hebben om elkaar te begrijpen, wat kan leiden tot trauma bij beide groepen.

Autisme in Literatuur en Media

De tentoonstelling belicht ook de representatie van autisme in literatuur. Personages kunnen ‘neurodivergent gecodeerd’ zijn, zelfs als dit niet expliciet door de auteur is bedoeld. Het werk van Sally Rooney wordt bijvoorbeeld vaak, eerder onterecht, gelezen door een neurodiverse bril, in het bijzonder de interacties in “Conversations with Friends”. Dit biedt een alternatief perspectief op de personages dat afwijkt van traditionele literatuurkritiek.

Aanbevolen Literatuur over Autisme

Tot slot worden enkele boeken aanbevolen die autisme op verschillende manieren belichten:

1. “Imagining Autism: Fiction and Stereotypes on the Spectrum” door Sonya Freeman Loftis – Dit boek onderzoekt hoe fictieve weergaven van autisme vaak stereotypen versterken en pleit voor genuanceerdere en nauwkeurigere representaties.
2. “Autistic Disturbances: Theorizing Autism Poetics from the DSM to Robinson Crusoe” door Julia Miele Rodas en M. Remi Yergeau – Een diepgaande analyse van autisme in literatuur vanuit medische en maatschappelijke perspectieven.
3. “Representing Autism: Culture, Narrative, Fascination” door Stuart Murray – Een onderzoek naar hoe de culturele fascinatie voor autisme de weergave ervan in media en literatuur beïnvloedt.
4. “Zondagskind” door Judith Visser – Een persoonlijk verhaal over opgroeien met autisme, verteld door de ogen van Jasmijn Vink.
5. “Pauwl” door Erik Jan Harmens – Het verhaal van een autistische man die worstelt om een overweldigende wereld te begrijpen.
6. “Schattenspringer” door Daniela Schreiter – Een graphic novel die een levendige en inzichtelijke blik biedt op het leven van een autistisch individu.
7. “Här ligger jag och blöder” door Jenny Jägerfeld – Hoewel slechts indirect over autisme, , biedt dit boek een diepgaande verkenning van psychologische uitdagingen die vergelijkbaar kunnen zijn met autistische ervaringen.

Deze tentoonstelling biedt een uitgebreide en genuanceerde kijk op autisme, waarbij zowel de uitdagingen als de sterke punten van autistische personen worden belicht. Het is een waardevolle bron voor iedereen die meer wil begrijpen over autisme en de diversiteit binnen het autismespectrum.