Als autistisch persoon wil ik jullie in dit artikel graag vertellen, vanuit mijn eigen perspectief, hoe belangrijk het is om jezelf goed te leren kennen. Dit betekent onder andere ontdekken wie je bent, wat je grenzen zijn, wat je leuk vindt en waar je goed in bent. Wat ik hierna schrijf, is voor een stuk de voorbereiding van een lezing die ik mocht geven voor een regio-avond van de Vlaamse Vereniging Autisme. Die verliep, zoals gebruikelijk, iets anders dan verwacht. Ik slaag er immers zelden in om wat ik voorbereid heb tot een goed eind te brengen. Uit gesprekken met andere autistische mensen heb ik opgestoken dat ik daar zeker niet in alleen sta.

Voor mij, als autistisch persoon, was het proces om mezelf te leren kennen, te komen tot een goed zelfbeeld, realistische zelfkennis en een stabiele identiteit, geen rechte lijn. Het heeft tijd en veel reflectie gekost, en blijft een voortdurende opgave.

Ik besef ook dat niet iedere autistische (of zelfs niet-autistische) mens die tijd, energie, intelligentie en reflectie heeft om daartoe te komen. Het is zelfs je volste recht om ervan af te zien, en je leven volstrekt bucolisch te leven. Dat laatste is wellicht voor veel mensen die dieper nadenken over het leven een van hun grootste dromen. Het zou echter te ver gaan om daarop in te gaan.

In deze tekst wil ik het hebben over mijn pogingen om een zelfbeeld, identiteit en zelfkennis op te bouwen. Dit gaat volgens mij samen met het streven naar zelfacceptatie, wat volgens mij dan weer kan bijdragen aan een gelukkiger en vervulder leven, ondanks de uitdagingen van autisme. Het spreekt voor zich dat dit mijn persoonlijke ervaringen zijn, die dus kunnen verschillen van jullie eigen ervaringen.

Zelfbeeld en Autisme: Identiteit vormen

Op jonge leeftijd werd ik me bewust van mijn ‘anders-zijn’ door mijn autisme. Het opbouwen van een positief zelfbeeld was voor mij lange tijd ingewikkeld. In heel wat verslagen van hulpverleners stond lange tijd dat mijn zelfbeeld, zelfkennis en identiteit zeer beperkt, misvormd, vervormd of mismaakt waren. Ze formuleerden het misschien meer omfloerst, maar het kwam daarop neer. Andere hulpverleners echter schreven het tegenovergestelde, dat er niets tekort schoot aan mijn zelf en aanverwanten.

Wat er ook van zij,, behalve mijn individuele beperkingen, hadden externe verwachtingen, maatschappelijke druk en misverstanden veel invloed op het beeld van mezelf dat ik me vormde. Maskeren, camoufleren en de invloed van neurotypische verwachtingen en culturele normen zorgden ervoor dat ik vaak stilstond bij mijn zelfbeeld en identiteit. Daar had ik ruimschoots de tijd voor, zowel op avonden waarop anderen feestten en zichzelf ontwikkelden als tijdens therapeutische sessies.

Zelfkennis Ontwikkelen: Ontdekken wie je bent

Voor mij gaat zelfkennis verder dan alleen weten wat je leuk vindt of waar je goed in bent. Het betekent ook erkennen wat je nodig hebt om te functioneren in een wereld die niet altijd is afgestemd op neurodivergente mensen.

Het betekent onder andere leren kennen van je sterke punten, zwaktes en behoeften door therapie, contacten met mensen die je vertrouwt, door begeleiding, zelfonderzoek en ervaring. Zelfkennis ontwikkelen betekent ook je eigen grenzen en behoeften erkennen en communiceren. In mijn geval betekende het inzicht krijgen in de verschillende invloeden in mijn leven, zoals opvoeding, opleiding, ondersteuning, mijn handicap, fysieke beperkingen, mijn drijfveren om iets al dan niet te doen. Het betekent inzien hoe andere mensen maken tot wie je bent, en of je het daar mee eens bent of niet.

Realistische zelfkennis ontwikkelen is volgens mij moeilijk als je autistisch bent. Het is volgens sommige mensen een stereotype dat autistische mensen al veel aan zichzelf gewerkt hebben als ze in de buurt komen van realistische zelfkennis, maar ik wil dat nuanceren. Nauwkeurig en genuanceerd inzicht hebben in wat je capaciteiten, zwakheden, motivaties, waarden en gedragingen zijn, en hoe deze zich verhouden tot de realiteit, vergt heel wat dat autisme afremt.

In gesprekken met autistische mensen over deze thema’s blijkt dat velen onder ons ofwel onszelf sterk onderschatten – voor een stuk gelinkt aan perfectionisme, onvoldoende kansen om fouten te mogen maken en negatieve ervaringen op school – ofwel onszelf sterk overschatten – en denken dat we de voorlopers van een nieuwe beschaving zijn die alles aankunnen wat we dromen. Het vergt heel wat om genuanceerd te denken, en naar een evenwicht te streven tussen dogmatisch denken en pragmatisch handelen. Meestal blijven mensen die daarin slagen onopgemerkt omdat onze samenleving en de media vaker oog hebben voor autistische mensen die zichzelf neigen te overschatten, of toch minstens maar een deel van het verhaal vertellen en de schaduwkanten weglaten.

Identiteit en Zelfacceptatie

Anders dan sommige mensen, die denken dat hun neurodivergentie een groot deel of zelfs hun hele identiteit bepaalt, zie ik mijn autisme slechts als een deel ervan, dat weliswaar zo pervasief is dat het op de meest onmogelijke en onverwachte momenten invloed heeft.

Het accepteren van dat deel van mezelf, en het communiceren ervan, vond ik lange tijd erg moeilijk. Voor een stuk komt dat door ervaringen van afwijzing, zeker als ik praat over de invloed van mijn autismebeleving op mijn leven, en voor een stuk door het gevoel ‘anders’ te zijn, in de marge van de samenleving te staan. Voor een stuk is mijn autismediagnose positief geweest, in de zin van zelfkennis en zelfbegrip, maar de confrontatie met de negatieve beeldvorming rond diagnoses, de onrealistische ”autistische rolmodellen’ en productiviteitsdiscours vond (en vind) ik moeilijk te verteren.

Zelfkennis alleen is volgens mij niet voldoende om jezelf te accepteren. Het vergt ook een hoop vergevingsgezindheid tegenover anderen, en besef dat wat er wordt gezegd over autisme vaak verkeerd geïnterpreteerd wordt. Voor een stuk betekent zelfacceptatie veel zelfkennis verzamelen maar ook een barmhartige houding aannemen voor de beperkingen van de samenleving, zoals angst voor bepaalde beperkingen van autisme die haaks staan op wat onze samenleving belangrijk vind en waar ze volgens sommigen op gebouwd is.

Zelfbeeld en Zelfkennis Managen

Het is volgens mij een dagelijkse uitdaging om trouw te blijven aan jezelf en te functioneren in een maatschappij die niet altijd is afgestemd op neurodivergente mensen. Dat geldt in het bijzonder als je, zoals ik, belang hecht aan ethisch handelen en een sterk gevoel heb van rechtvaardigheid.

Steun van anderen, zeker in dagelijkse confrontaties, is voor mij essentieel, maar het is ook belangrijk om te leren hoe je die steun kunt vragen en accepteren. Hulp vragen en hulp krijgen, waardering geven en krijgen is zeker niet eenvoudig en onderschat. Het is tegenwoordig ‘in’ om alles zelf te doen, geen steun te vragen en ten koste van alles grenzen te overschrijden. Dat gaat ten koste van wie we zijn in onze kern.

Ook zelfmanagement is voor mij een dagelijkse opdracht. Ik heb enkele persoonlijke en praktische strategieën ontwikkeld om met de uitdagingen om te gaan en een stabiel zelfbeeld te behouden. Overzicht vinden, organiseren van tijd en ruimte, proberen energie te managen (in de zin van rust en onrust) zodat er nog iets overblijft om te besteden aan mensen die je graag hebt of aan wat je graag doet, en toch niet te vervallen in chronische vermoeidheid of burn-out, is zeker niet eenvoudig, weet ik uit eigen ervaring. In die wervelstorm die het leven met autisme vaak is innerlijke rust vinden, helpt volgens mij om een positiever zelfbeeld en zelfkennis te bevorderen.

Tot slot

Hoewel het volgens mij niet eenvoudig is om als autistisch persoon realistische zelfkennis, een evenwichtig zelfbeeld en zelfacceptatie te ontwikkelen, wil ik benadrukken dat het toch mogelijk is om, met geduld, met begrip voor eigen en andermans beperkingen, met de juiste verwachtingen ernaartoe te groeien. Dit proces is echter dynamisch en stopt nooit echt.