Omgaan met geld is in onze samenleving een belangrijke waardemeter. Wie maatschappelijk zelfstandig wil functioneren, moet kunnen bewijzen met geld om te kunnen. Andere determinanten zoals zelfstandig denken, ethisch functioneren, goede smaak … zijn op de achtergrond geraakt.

Wie een plek binnen onze samenleving wil veilig stellen moet dus een evenwichtig budget hebben elke maand, beslissingen kunnen nemen over geld die anderen niet in de schulden steekt, en geld besteden aan maatschappelijk verantwoorde doelen. Wie in gebreke is met een van deze voorwaarden, draagt al een vermoeden van risicovol gedrag.

Om te beginnen is maatschappelijk zelfstandig functioneren voor heel wat mensen lang niet vanzelfsprekend.

Minstens een derde van onze omgeving (ongeacht het autisme of handicap) komt niet rond aan het einde van de maand. Om maar te zwijgen over de beslissingen die mensen nemen die anderen in de schulden steekt. En hoeveel mensen besteden geen geld op een onverantwoorde wijze ?

Nochtans blijkt al snel dat wie niet statusgevoelig is, en wie niet sterk is in functioneren in groep, al snel de bewijslast krijgt op vlak van verantwoordelijk gedrag, te beginnen met geld. Geld raakt immers aan de statusangst, die dan weer de drijfveer is van het consumentisme dat de motor is van onze hedendaagse samenleving. Geld is bovendien een sociaal instrument, en vrij abstract. Leg maar eens uit wat 5 Euro betekent. Of dat het evenveel is als 200 oude Belgische frank.

Mensen met autisme hebben vanuit hun denken & gedrag minder voeling met status. Dat raakt bijvoorbeeld ook aan de arbeidsattitude. Nogal wat mensen met autisme hebben ook al eens een afwijkend consumptiegedrag dat de nodige (status) angst oproept bij de omgeving. Vaak is dat consumptiegedrag niet de ware reden van de ongerustheid, maar zijn er onderliggende motieven. Bovendien zijn de prioriteiten in het leven die mensen met de meeste mensen met autisme stellen bijlange niet compatibel of gelijklopend aan die van mensen zonder autisme. Dat zorgt al eens voor flinke ruzies en vooral heel wat wantrouwen en angst.

In bijeenkomsten rond omgaan met geld & administratie blijkt dat die ongerustheid vaak samen gaat met heel wat wantrouwen, een rigide wereldbeeld en de vrees dat het allemaal verkeerd zal aflopen. Wat als er een ‘hoop uitstaande rekeningen’ is ? Wat als ik met het schaamrood op mijn kaken zie dat ‘mijn kind’ naar het OCMW moet ? Wat al eens tot paniekvoetbal leidt. En het tevergeefs grijpen naar juridische beschermingsmaatregelen (zoals voorlopige bewindvoering en verlengde minderjarigheid). Maatregelen die in het licht van het VN-Verdrag voor gelijke rechten voor personen met een handicap steeds meer vragen oproepen en meer dan eens een boemerangeffect hebben naar degenen die ze inroepen.

In de praktijk blijkt het heel moeilijk voor ouders & de omgeving van mensen met autisme een evenwicht te vinden tussen bescherming en de mensen te laten zelf beschikken. Omgaan met geld & administratie is een praktische vaardigheid die heel wat mensen kunnen leren. Niet allen in dezelfde mate, rekening houdend met hun aard, begaafdheid en neurologische structuur. Op voorwaarde dat er basisvertrouwen is, dat er inzicht is in het denken, dat dit op het tempo van de persoon gebeurt, en, hetzij direct hetzij indirect onder professionele begeleiding. Het kan dus anders.

Het besef dat een betere omgang met geld kan leiden tot een grotere onafhankelijkheid, meer zelfbeschikking en meer kans om te doen wat je wil, het uitvoeren van het eigen levensproject, kan een start zijn.

Wanneer mensen met autisme liever hebben dat anderen keuzes en beslissingen nemen, wil dat zeggen dat dit de meest voordelige leefwijze is, en er voor hen geen nadelen aan zijn. De keuze tegen zelfbeschikking is dan geen keuze van hen, maar eerder een keuze van hun omgeving, die hen dat aanbod aanprijst. Wie bedenkt dat dit het overleven van elke dag vergemakkelijkt, hoeft geen twee keer na te denken. Dat gebeurt wel als het eigen levensproject in gevaar komt en mensen zich gaan bemoeien met het meest intieme van het leven, zoals de inrichting van wonen & werken, de vrijetijdsbesteding en de geliefde bezigheden.

Eens dat duidelijk is, zal de motivatie om op een positieve manier omgaan met geld en meer zelfbeschikking, bij mensen met autisme veel authentieker zijn dan bij veel andere kansengroepen die hier aan moeten werken.

Het is bovendien enkel een vertrouwenspersoon die het mandaat zal krijgen om mee te werken aan het budget. Een vertrouwenspersoon die zich veelal niet mag inmengen in het waarden – en normendebat van esthetiek en hygiëne, de invulling van relaties en het leven tout court. Daar zijn andere mensen voor.

Een tweede stap naar positief omgaan met geld en administratie is overzicht.

Overzicht betekent in de eerste plaats zekerheid in inkomen, dagbesteding en vrijetijdsbesteding. Zonder zekerheid over de dagelijkse invulling en zonder de zekerheid te beschikken over een vaste som geld, zal er geen evolutie mogelijk zijn.

Overzicht betekent bijvoorbeeld ook welke documenten bij te houden, op welke termijn, en in een systeem van mappen & kasten.

De metafoor van het spoor wordt al eens gebruikt. Van het opstaan tot het slapengaan loopt de dag over een spoor van handelingen. Bij mensen met een bijkomende verstandelijke beperking is er dikwijls maar één spoor mogelijk. Bij mensen met louter en nadrukkelijk autisme zijn er meerdere sporen noodzakelijk. Zij hebben nood aan alternatieven om stress te beperken. Wanneer plan A om logisch uitlegbare redenen niet mogelijk is, moet er een plan B zijn.

Binnen dat tijdsschema, al dan niet gevisualiseerd, aangepast aan de persoon zelf, moet omgaan met geld een plaats krijgen.

Een kind krijgt op een afgesproken moment een afgesproken bedrag van een vast persoon. Een jongere weet wanneer wat te verwachten is. Een volwassene heeft een rekening waarop het geld waarvoor hij gewerkt heeft gestort wordt. Hij heeft zekerheid over het bedrag en de berekening ervan.

Het kan zinvol zijn al van vroeg in de kindertijd met zakgeld te beginnen. Maar het heeft vooral te maken met positief omgaan met waardering.

Het is volgens mij zinvol om bij kinderen al vroeg met zakgeld te werken. Dat heeft vooral te maken met gewenning aan waardering. In de sociaal georiënteerde samenleving heeft geld vooral te maken met waardering en zelfwaardering. Het evenwicht vinden tussen geld voor geliefde bezigheden en activiteiten van het dagelijks leven, het opbouwen van compensatie voor sociale naïviteit, het besef opbouwen van de sociale betekenis van geld. Drie streefdoelen binnen de opvoeding waar al vroeg aan kan gewerkt worden. Vanuit vertrouwen.

Waardering krijgen voor duidelijk afgesproken niet-onderhandelbare taken die meetbaar positief uitgevoed worden. Maar vooral waardering door het respect om het eigen levensproject uit te voeren. Daarvoor dient geld, om concrete acties uit te voeren door iets concreet & vooral zinvol te doen. Sommige kinderen vinden zelfs een eigen waarderingssysteem uit: van dolfijntjes die aan een prikbord worden gehangen bijvoorbeeld. Zakgeld wordt bovendien best op een duidelijke manier gegeven. Bij kinderen een doorzichtige spaarpot, waardoor het duidelijk wordt welke evolutie er is. Bij jongeren een aangepaste manier hoe ze weten wat er op welke manier beschikbaar is.

Het moet ook duidelijk worden gemaakt dat bij de meeste mensen met autisme keuzes in de ontwikkeling van het eigen leven, en autonoom functioneren, alleen door het erkennen van begeleiding mogelijk zal zijn. Begeleiding is echter geen bescherming, noch andersom. De persoon met autisme zal, helaas, zelf moeten bewijzen dat hij kan omgaan met geld. Elke maand opnieuw. Levenslang blijft er een wantrouwen vanuit de omgeving.

Zelfstandig wonen kan in stapjes beginnen. Sommige mensen met autisme gaan studeren, en leren daar stapsgewijze een budget beheren. Anderen blijven nog een tijdje bij hun ouders. Nog anderen springen meteen in het diepe. Ze maken fouten. Iedereen maakt fouten in de eerste periode van zelfstandig wonen. Ook mensen zonder autisme.

Fouten maken is voor de omgeving een probleem, terwijl het eigenlijk een kans zou moeten zijn om ervan te leren. Verkeerde keuzes maken is op vrijwel alle levensgebieden toegestaan, behalve op vlak van geld en seksualiteit. Op dat moment wordt vertrouwen met de omgeving op de proef gesteld. Een vertrouwen die bij mensen met autisme veel minder evident is. Als er echter eenmaal vertrouwen is, zal die veel steviger zijn dan doorsnee. Weten bij wie je terecht kan als iemand je om de tuin heeft geleid, een bestedingsvloer toestaan … bij mensen met autisme groeit dit door een vertrouwen opgebouwd naarmate de jaren.

Zelf geld verdienen, onder andere door te werken, betekent zowel verantwoordelijkheid hebben als de mogelijkheid om te doen wat je wil met wat je verdient. Een verantwoordelijkheid die een last kan zijn, maar ook een lust. Iets dat opgebouwd moet worden. Of het loopt verkeerd.

Eens mensen zelfstandig wonen, hebben ze uiteraard het recht hun eigen lijst van bestedingsprioriteiten te maken. Voeding, drank, lichaamshygiëne, binnenhuisdecoratie … behoren niet altijd de top vijf of zelfs top tien. Bovendien staan sociale bestedingen, zoals traktatie, winkelen of uitgaan bij iedereen even hoog.

In het bestedingspatroon van mensen met autisme speelt het autisme uiteraard niet de voornaamste rol. De begaafdheid, persoonlijkheid en de invloed van de omgeving zal daarentegen wel een belangrijke invloed uitoefenen.

Een budget komt vooral in evenwicht eens er sprake is van een vaste dagbesteding (die ruimte laat om aan administratie te werken), een leefbaar inkomen (hetzij uit arbeid, hetzij uit een vervangingsinkomen) en ook een vrijetijdsbesteding die niet te duur uitviel.

Geld is een zeer abstract en sociaal begrip dat voor mij op zich niet veel zegt. Ik schrik dan ook meestal als ik een factuur, en zeker als ik een aanmaning krijg.

Facturen zijn sowieso erg moeilijk leesbaar, net als contracten. Het is lang niet duidelijk wat te betalen, aan wie, op welke rekening en wanneer. Hetzij worden ze direct betaald, hetzij niet.

Het moeilijkste bij een aantal mensen met autisme is over te gaan tot de daad tot betalen. Een mogelijkheid is administratie die meteen moet uitgevoerd worden naast de pc te leggen, en de online banking als homepage te zetten. Of een vaste routine in te bouwen wanneer betalingen worden verricht.

Wie met de computer overweg kan, kan ook een budgetprogramma op computer gebruiken. Een overzicht houden kan ook op papier maar blijft vrij abstract. De onzekerheid hoeveel er op ’t einde van de maand blijft, is bij sommige mensen nog het moeilijkste

Sparen is een laatste maar zeker niet minste element van omgaan met geld & administratie. Voor sommige mensen is sparen niet van toepassing, omdat anderen dat voor hen doen (hun omgeving) of omdat ze gewoonweg geen geld over hebben. Of omdat ze niet hoeven te sparen omdat anderen hen meubelen of kledij schenken. Eens ze zelfstandiger gaan wonen of hun eigen stijl ontdekken, moeten ze wel sparen. Dat sparen vergt inzicht in tijd, wat al niet evident is. Niettemin blijft het mogelijk om ook voor niet-favoriete levensbezigheden geld opzij te zetten, wanneer dat ingebouwd wordt in een tijdsschema en geconcretiseerd wordt op papier of op computer.

Kortom, omgaan met geld & administratie vergt heel wat, maar is zeker geen onmogelijke opdracht als je iemand bent met autisme.