Wie inzicht wil krijgen in de werking van en hoe om te gaan met het autistische brein, komt al snel in aanraking met een flinke collectie artikelen, tijdschriften, knipsels en boeken. Meestal vertrekken de auteurs van opvattingen waarvan  is gebleken dat ze achterhaald zijn. Dat stelt dr. Peter Vermeulen, educatief medewerker bij Autisme Centraal, in zijn bijdrage aan de jaarlijkse studiedag van datzelfde Autisme Centraal.

Houdt u nog steeds vast aan het beeld van Het beeld van het brein als computer – met een input, verwerking en output? Dan kan u beter verder lezen, want dat beeld zou niet meer stroken met de meest recente ontdekkingen in de neurowetenschappen. Het brein zou nu eerder een slimme gokmachine zijn, en geen rekenmachine.

Wat dat als gevolg(en) zou kunnen hebben voor een eventuele nieuwe kijk op het autistisch denken, probeert Peter Vermeulen in zijn bijdrage duidelijk te maken. Om zijn ideeën over het Bayesiaanse brein en voorspellingsfouten te lezen, zal u moeten wachten tot het volgende nummer van het tijdschrift van Autisme Centraal zelf, maar op deze blog krijgt u over de rest alvast een voorproefje.

Peter Vermeulen begint in zijn bijdrage bij wat we (denken) te weten. Namelijk dat ons brein werkt volgens het beeld van een computer – een proces van inkomende prikkels die verwerkt worden in een ‘black box’ (een zwarte doos) en leiden tot expressie of output. Niks van, stelt Vermeulen, want in de praktijk is er gewoon geen tijd om te puzzelen en te berekenen. Ons brein wacht niet op zintuigen, zo’n brein zou al lang uitgestorven zijn. Wegens opgegeten door vraatzuchtige tijgers.

Het brein is eerder één gigantische gokmachine en geen computer. Het verwerkt geen stimuli, enkel wat afwijkt van de voorspelling. Prikkels zijn per namelijk definitie totaal onbetrouwbaar. Je brein ontvangt daarom niet van zintuigen, maar gokt. Waarnemen is dan ook een pure illusie. Het is een gecontroleerde vorm van hallucineren. We zien de wereld niet, maar het door ons brein gecreërde model ervan. Onze waarneming van de wereld is een illusie die (in de meeste gevallen, gelukkig) samenvalt met de werkelijkheid.

Maar wat is de link dan van dit alles met autisme, vraagt u zich wellicht af (tenzij u dat al inzag natuurlijk). ‘Autisme is een probleem van voorspellingen maken en deze flexibel contextueel toepassen’, stelt Peter Vermeulen. Of zoals Gomot en Wicker in 2012 schreven: “In ASD, the dysfunction of prediction based on context may impair the ability to adapt quickly to an ever changing socio-emotional world.’ Onvoorspelbaarheid is dus de kern, en eigenlijk zijn sensorische problemen stressproblemen.

Eerder dan prikkels weg te nemen, te reduceren, te controleren of met stress om te gaan, kunnen we volgens Vermeulen sensorische problemen beter aanpakken door de voorspellingsfouten aan te pakken. Dat begint bij de predictie aanpakken (voorspelbaarheid inzake veranderingen in de sensorische omgeving bieden), via controle geven en prikkel aanpakken om te komen tot coping met stress. Als je pijn kan induceren door informatie, kan je pijn ook wegnemen of reduceren door informatie.

Gelaatsuitdrukkingen voorspellen is voor mensen met autisme niet gemakkelijk, maar, stelt Vermeulen, deze gelaatsuitdrukkingen zijn dan ook per definitie inherent dubbelzinnig. Vroeger dachten we dat we emoties moeten aflezen van gezichten, nu weten we dat we emoties herkennen door emoties ‘in’ gezichten te lezen. We moeten mensen met autisme dus emoties leren voorspellen aan de hand van context, geen emoties leren herkennen. Een voorbeeld die wordt gegeven is dat van hyperacusis/tinnitis. Daarbij moeten we niet het geluid elimineren, maar het voorspelbaar en controleerbaar maken van het geluid. Dus werken aan ‘feedforward’ (predictie) eerder dan aan ‘feedback’.

De slides van deze presentatie kan u lezen via deze link naar de website van Autisme Centraal.