Een echt mens worden, zoals Gunilla Gerland in haar boek probeert, blijkt geen gemakkelijke klus. Dat is evenmin het geval met het lezen, en nog meer met het bespreken van het boek. Dat op dit moment zijn twintigste verjaardag viert. Ik heb het al enige jaren in mijn boekenrek staan, heb het al meerdere keren gelezen, maar twijfel steeds om het te bespreken op deze blog. Om meerdere redenen.

Vooreerst omdat ‘Een echt mens’ een autobiografie is die soms behoorlijk goed is geschreven maar op heel wat andere momenten enorm langdradig en slaapverwekkend is.  Net zoals bij auteurs John Elder Robison en Kamran Nazeer moet je er volgens mij al behoorlijk geconcentreerd blijven om mee te zijn met wat ze willen vertellen. Het zou ook aan de vertaling kunnen liggen. Of het aan mij ligt, betwijfel ik, want bij goed geschreven literatuur heb ik zelden dat gevoel.  De stukken die goed zijn geschreven in Gerlands boek zijn dan ook niet toevallig degene die vaak geciteerd worden.

Tijdens het speelkwartier  was alles een grote wirwar die pijn deed als ik  alle zintuiglijke indrukken  probeerde te ordenen. Ik trok me terug tegen het schoolgebouw, tegen de muur. Ik trok me terug in mezelf.

Verder vind ik dat autisme in het boek van Gunilla Gerland overschaduwd wordt door het tragisch gezinsdrama waarin ze opgroeit. Daar is ze erg veel mee bezig, en logisch ook, maar ik heb er moeite mee dat het erg ruim is uitgesmeerd. Er zijn behoorlijk wat mensen met autisme die in moeilijke omstandigheden zijn opgegroeid, maar dat maakt het boek volgens mij minder geschikt om mee te geven met iemand die kennis wil maken met autisme.

Als lezer ben ik naarmate het verhaal vordert ook steeds meer geneigd afstand te nemen. De moeilijk leesbare schrijfstijl heeft daar wellicht mee te maken, maar ook betrap ik mij tijdens het lezen op een gezucht, en ‘ja, we weten het nu wel’. Het wordt wel duidelijk hoe moeilijk haar zoektocht is naar een leven dat de moeite waard is. Hoe haar autisme haar steeds van de ‘gemakkelijkste’ weg afhoudt en dwingt tot zichzelf te komen. Vermoedelijk deels bewust en deels onbewust ook om zich af te zetten tegen de begriploze, leugenachtige en onstabiele omgeving waarin ze opgroeit.

In haar boek schetst Gerland bovendien een wereld die ze haarscherp waarneemt en beleeft. Aanvankelijk probeert ze vooral die wereld zo overzichtelijk en betekenisvol mogelijk te maken. Op een manier die voor mensen zonder autisme ondenkbaar zou zijn.

Centraal staat ook een gevoel van vervreemding tegenover omzeggens alle mensen en ook voor plaatsen waar ze zich niet in bevond. Gerland voelde zich van kleins af anders dan anderen en onbegrepen. Haar reacties, gevoelens, angsten en ideeën leken oncontroleerbaar. Haar gedrag veroorzaakte telkens weer afwijzing, ruzie en onbegrip.  Pas na haar twintigste ontdekt de schrijfster van ‘Een echt mens’ dat ze autisme heeft. Na heel wat onderzoek en getest kreeg ze uiteindelijk de diagnose autisme.

In mij bevonden zich al gesloten vakjes met etiketten voor gebeurtenissen, plaatsen en werelden. Onderling waren weinig dwarsverbindingen.

Gerland zit in haar boek duidelijk met veel vragen maar kan deze niet stellen. Ook over haar verleden zit ze met vragen. Sommige gebeurtenissen worden niet verteld zoals ze zijn gebeurd. Wat voor verwarring zorgt. Zoals ook de tegenstrijdige signalen die ook de mensen buiten haar directe omgeving door hun ondubbelzinnigheid voor verwarring zorgen.

Ook de manier waarop ze zichzelf in uitzichtloze situaties probeert recht te houden, is bewonderenswaardig.  Haar zintuiglijke waarneming, haar denkstijl en cognitie, en haar bijzonder logica vormen daarbij zowel een rem als een motor.

Ik wilde niet het gevoel hebben dat ik blind was. Een gevoel dat me altijd overviel wanneer er niet genoeg lampen branden. 

Een echt mens van Gunilla Gerland heb ik graag gelezen, maar het is geen gemakkelijk noch een vrolijk boek. Niettemin is het de moeite waard om te lezen. Het toont dat (sommige) mensen met autisme zich in vaak erg moeilijke omstandigheden weten recht te houden. Als je voldoende concentratievermogen hebt, de tijd neemt, geen problemen hebt met neo-realistisch drama, al kennis hebt gemaakt met de diversiteit van autisme, en meer  inzicht wil krijgen in de beleving van een vrouw met autisme, dan is dit boek zeker een aanrader. In het andere geval zijn er volgens mij betere boeken om te lezen.

Gunnila Gerland schreef Een echt mens: autobiografie van een vrouw met autisme. De eerste druk dateert uit 1996. De zesde druk van de Nederlandstalige uitgave wordt uitgegeven door Uitgeverij Houtekiet. Een ander boek, waarin ze enigszins afstand neemt van haar diagnose autisme om hulpverlener te zijn, is Secrets to Success for Professionals in the Autism Field: An Insider’s Guide to Understanding the Autism Spectrum, the Environment and Your Role (en is besproken op deze blog).