Janne, lezeres en moeder van een zoon met autisme, stuurt me een mailtje. Ze wil graag weten of een visuele communicatiestijl of visuele ondersteuning bij communicatie bij mij helpt. Ze wil ook graag weten hoe ik dat concreet invul.

Vooraleer ik daarop antwoord, wil ik benadrukken dat ik vind dat communicatie voor iedere persoon met autisme op een andere manier en in verschillende mate anders verloopt. Zo zijn de oplossingen of aanpassingen of vertaling voor iedere persoon met autisme anders. Hoe ik het doe en wat voor mij helpt, kan volgens mij alleen dienen ter inspiratie, niet voor verspreiding in een jukebox van kant-en-klare oplossingen.

Minder goed auditief informatie opnemen

Ik heb ervaren dat ik vaak minder goed informatie uit gesproken taal opneem, en dat de betekenis die ik eraan verleen, om allerlei redenen, vaak misverstanden doet ontstaan. Dat hangt uiteraard ook af van mijn concentratie van dat moment en tal van zintuiglijke -, sociale – en interne prikkels die vechten om mijn aandacht.

Toch zal iemand die louter zijn of haar stem gebruikt om mij iets duidelijk te maken minder succes hebben. Er zijn uiteraard uitersten daarin. Iemand die iets rustig uitlegt, een stem heeft die aangenaam klinkt voor mij, die goed articuleert, en het onderwerp kiest dat dicht bij mijn interesses ligt, zal veel meer impact hebben dan iemand die een opsomming van taken of woorden naar mij schreeuwt. In dat laatste geval zal ik pakweg het derde, zevende en vijftiende woord onthouden.

Gevisualiseerd overzicht om het onoverzichtelijke en verwarrende bestaan aan te kunnen

Ook het dagelijks leven in het algemeen komt voor mij vaak zo verwarrend over. Ik pik flarden op en ga dan koortsachtig op zoek naar samenhang, naar overzicht. Ons bestaan is echter niet overzichtelijk, en ik versta intussen dat elk beeld en elke uitleg slechts tijdelijke hulpmiddelen zijn.

Zoals ik in mijn boek ‘Autistisch gelukkig: positief leven met autisme’ al beschreef, probeer ik het onoverzichtelijke van het leven, van het bestaan in het algemeen, aan te kunnen door in mijn eigen leven overzicht te scheppen. Overzicht in tijd, in ruimte, in relaties en in omgang met waardering. Voor een groot stuk gebeurt dat door te visualiseren, en visuele communicatie speelt daar een belangrijk rol in.

Visualisatie die liefst geen verwarring veroorzaakt graag

Als je mij iets wil laten uitvoeren, moet het dus minstens genoteerd worden. Het liefst zo tastbaar mogelijk. Liefst in een zo leesbaar en verstaanbaar mogelijke vorm. Bij voorkeur niet geschreven in handschrift en zonder extra verwarring te zaaien. Zo zie ik wel eens foto’s van mensen die ik niet herken als ik ze ontmoet. Omdat ze tien jaar ouder zijn of lijken, een ander kapsel of ander gezicht hebben. Dat helpt dus niet om stress te verminderen voor de ontmoeting, en sneller aan de praat te geraken.

Soms is de route die mensen mij toesturen om een bepaalde bestemming (voor een voordracht of ontmoeting) te bereiken, gewoonweg niet meer bereikbaar. De rijrichting is intussen veranderd. Er zijn werken aan een of meerdere wegen. De foto’s zijn in een ander jaargetijde getrokken. Soms is het gebouw op de foto intussen veranderd in een volledig nieuw gebouw, vijf meter ernaast. Het geeft me vaak zin om gewoon terug naar huis te keren.

Met een ‘wolkje’ of een ‘snuifje’ kan ik niets aanvangen

Als ik bepaalde instructies krijg, bijvoorbeeld voor het bakken van een cake, zijn die vaak mooi gevisualiseerd. Toch merk ik al vlug dat ik na stap 4 niet meer verder kan, omdat iemand iets ‘vanzelfsprekends’ is vergeten.

Ook als er bij beelden aanwijzingen staan als ‘een snuifje zout’, ‘een wolkje melk’ of ‘een eetlepel suiker’, kan ik daar echt niets mee aanvangen. Als iemand me bovendien zegt dat ik het ‘op het gevoel’ moet doen, haak ik gewoon af. Alleen algemene dagelijkse levensverrichtingen doe ik op het gevoel af, al de rest doe ik na voorbereiding en met mijn verstand.

Niet louter visueel, maar een passende combinatie van verschillende vormen van communicatie

Wat mij helpt is voornamelijk een combinatie van verschillende vormen van communicatie, afhankelijk van wie, waar, waarom, wanneer en hoe met mij communiceert. Het liefst heb ik een vorm die aangepast is aan wie ik ben, maar liever wat meer duidelijkheid dan dat er informatie verloren gaat. Het geeft mij houvast en staat me toe om me te focussen op samen werken of sociale omgang in het algemeen.

Ik merk helaas vaak op dat mensen vooral vanuit hun eigen talige wereldje denken. Ze overschatten wel eens mijn vermogen om meteen mee te zijn met wat ze me vertellen. Eens duidelijk wordt dat ik nog met veel vragen zit, of dat ik iets uitvoer met de informatie die ik heb (die verschilt met de informatie in hun hoofd), wordt ik dan weer onderschat.

Het is niet omdat ik autist ben dat elke visuele communicatie mij overal en altijd helpt

Het belangrijkste voor mij is dat het duidelijk, concreet maar ook enigszins vriendelijk gebeurt, dus verstaanbaar. Wat je wil duidelijk maken, heb ik het liefst niet omhuld met jargon of taalgebruik dat niet gebruikelijk is voor mensen buiten jouw kring.

Ik kan moeilijk uitmaken of visuele communicatie in het algemeen, en welke vorm van visuele communicatie in het bijzonder, helpt bij anderen, maar bij mij helpt het als het geïntegreerd is in andere vormen van communicatie die mij op het moment zelf aanspreken. Het is niet zo omdat ik autist ben dat elke visuele communicatie mij overal en altijd helpt. Net zoals ik soms iets opschrijf, soms iets zeg, soms iets toon, als dat naar mijn aanvoelen het beste is op dat moment, om iets duidelijk te maken aan een ander.

Desnoods leg ik het met handen en tanden uit dat ik het niet snap

Communicatie dient volgens mij vooral om een boodschap van de een na de andere over te brengen. Als ik dat letterlijk met handen en tanden moet uitleggen, als ik merk dat dit de beste manier is op dat moment, zal ik er niet aan twijfelen dat ook te doen.

Toch heb ik daarin ook mijn grenzen. Ik doe bijvoorbeeld zelden of niet aan bijten of slaan, krabben of om de hals vliegen. Ik heb er wel eens aan gedacht bij sommige mensen waar niet meer te communiceren valt, maar iets houdt me tegen. Mijn zacht karakter, mijn luiheid of misschien toch de vrees om een enge ziekte op te doen.

Alleen daarom zou je mij heel veel helpen om, als het niet verbaal lukt, er een tekening bij te maken, maar dan wel verstaanbaar en liefst ook een beetje vriendelijk.