Wie af en toe in een bibliotheek of informatiecentrum rond autisme snuistert, op zoek naar iets om te lezen over autisme, vind meestal verslagen en verhalen van betrokkenen, gespecialiseerde boeken of gidsen. Er staan zelden romans opgenomen, en al zeker geen fictie of verhalen die niet verfilmd zijn.

Als er al fictie staat, vinden nogal wat mensen die ik ken dat vrij moeilijk. In elk geval krijg ik regelmatig de vraag van lezers van deze blog of ik geen autisme fictie ken voor wie gewoon is aan korte, romantische verhalen die je in de krantenwinkel op de hoek koopt.

‘Als ik die verhalen mag geloven, is het leven van elke autist een hel, en het leven met elke autist een horrorverhaal’, las ik enige tijd terug in een mail die ik kreeg van een autistische lezer van deze blog. Een andere lezeres vroeg me dan weer: ‘Kan je mij niet eens een boek aanraden voor gewone mensen, voor vrouwen zoals ik? Ik lees, zoals veel vrouwen van mijn leeftijd, graag romantische verhalen, zoals van Rosamunde Pilcher of Catherine Cookson. Het mag in het Engels zijn, ik lees graag om bij te leren. Geen kinderboeken, alstublieft.’

Jammer genoeg voor deze lezers, is romantische fictie zoals Pilcher en Cookson die schrijven, niet aan mij besteed. Gelukkig zijn er lezers van mijn blog die in bibliotheken werken en die ook op vlak van romantische fictie een uitgebreide leeservaring hebben.

Onlangs kreeg ik de tip om ‘The Girl He Used to Know’ van de Amerikaanse bestsellerauteur Tracey Garvis Graves te lezen. Niet omdat dit een boek is dat autistische lezers wil helpen. ‘The Girl He Used To Know’ is eerder een voorbeeld van een boek dat er niet in slaagt een respectvol beeld van een autistische vrouw te schetsen, en dus eerder toont hoe het niet moet. Dat was naar het schijnt wel haar bedoeling. Graves zou voor haar boek behoorlijk wat onderzoek gedaan hebben naar autisme en hoe vrouwen met autisme leven. Als je het boek leest merk je echter al snel dat ze een merkwaardige visie op autisme heeft ontwikkeld.

Voor de rest is The Girl He Used To Know vooral een eenvoudig te volgen liefdesverhaal voor momenten waarop je naar licht entertainment en het gevoel van een perfecte wereld verlangt. Voor wie bovendien ook houdt van vlakke spanningsbogen en eenvoudige dialogen, zal dit boek niet ontgoochelen.

In het verhaal draait alles rond Annika Rose, een vrouw die graag alleen is, onzeker in de omgang met anderen, vreselijk naïef in gevaarlijke situaties, overweldigd door alles wat nieuw is en hulpeloos in alledaagse dingen. Ze slaagt er maar niet in om mensen goed te ‘lezen’.  Dat ze in alle opzichten vreemd is, wordt zowel door zijzelf als door alle andere personages regelmatig herhaald. Annika Rose leeft in de VS tussen 1990 en 2001.

Annika is goed in studeren en ze trekt naar de universiteit. Het wordt al snel duidelijk dat ze zonder haar kamergenote Janice en haar actieve steun in het dagelijks leven maar moeilijk iets gedaan krijgt. Het maakt niet uit of het kleding wassen, vrijetijdsbesteding of liefde is – Janice legt haar alles uit, neemt haar bij de hand en veegt haar tranen af.

Annika lijkt er niets uit te leren, en blijft de voorkeur geven aan de stille eenzaamheid van boeken of schaken boven het gezelschap van anderen. De enige die ze in haar buurt tolereert is Jonathan. Ze ontmoet Jonathan voor het eerst aan de Universiteit.  Maar de relatie loopt stuk. Annika heeft daar een eigen verklaring voor: “Ik weet nooit wat andere mensen denken. Het is alsof je in een vreemd land bent waar een vreemde taal wordt gesproken… hoe vaak je ook sap bestelt, ze brengen altijd melk.”

Tien jaar later ontmoeten Annika en Jonathan elkaar bij toeval terug. Annika werkt intussen als hulp in een bibliotheek en heeft haar ambities op een carrière weggeborgen. Jonathan is succesvol investeringsbankier geworden, is gescheiden en is volop carrière aan het maken. Beiden merken dat ze nog iets voelen voor elkaar, en spreken af. Hoe de twee elkaar benaderen en met (en naast) elkaar communiceren daarna bepaalt de afloop (die ik hier natuurlijk niet zal verklappen).

In haar boek zet Tracey Garvis Graves Annika neer als een clichématig autistisch hoofdpersonage van wie grootste geluk eruit bestaat dat ze in de buurt kan zijn met iemand die haar, ondanks haar talloze zwakheden, graag ziet.

Het grootste deel van het boek gaat duidelijk over Annika’s fouten. Zowel als ze zelf aan het woord is, met een innerlijke monoloog, als in de dialogen wordt er over haar tekorten geschreven. Het lijkt of er aan Annika niets goed is, en daar lijkt ze zelf ook van overtuigd.

Annika’s leven staat volop in het teken van zich aanpassen, zowel op haar werk als in haar privé-leven. Op vlakken gaat ze met veel overtuiging constant over haar grenzen en buiten haar comfortzone. Jonathan prijst haar telkens als ze zichzelf daartoe dwingt en iets doet dat haar overprikkelt of overweldigt. Hij toont zich bijvoorbeeld dolgelukkig als ze op drukke momenten met de auto rijdt, vreemden ontmoet, en normaal lijkt in het bijzijn van zijn vrienden en collega’s.

Jonathan schept ook voortdurend op hoe aantrekkelijk ze wel is. Dat weet ze ook van zichzelf: “Ik ben mooi. Dat weet ik om twee redenen. Dat is me al mijn hele leven verteld. En ik heb een spiegel. Soms vraag ik me af hoeveel erger ik zou worden behandeld mocht ik lelijk zijn geweest.” In het boek verwoordt ze ook voortdurend hoe ze de veelheid van haar fouten en beperkingen kan compenseren met haar aantrekkelijkheid en vlotte sociale trucjes. Ze lijkt daar dan ook blij mee, en is blij dat ze zich normaal kan voordoen en haar man kan plezieren.

Jonathan was begonnen een deel van de eenzaamheid waarmee ik dagelijks werd geconfronteerd te verlichten, en de tijd die ik met hem doorbracht, maakte duidelijk hoe veel beter het was om dingen te ervaren met iemand die om je gaf op een manier die anders was dan die van je kamergenoot of familie. Jarenlang had ik mijn hamburgers gewoon besteld en nooit aan de mogelijkheid gedacht om ze op een andere manier te eten totdat Janice me er een met ketchup gaf, en ik besefte hoeveel beter het smaakte. ‘Je bent de ketchup in mijn leven,’ had ik op een avond tegen Jonathan aan de telefoon gezegd, en hij lachte. Ik weet niet wat dat precies betekent, maar als je er blij van wordt, dan ben ik vereerd om je smaakmaker te zijn.’ Dat was nog iets wat ik erg leuk aan hem vond. Hij liet me nooit dom voelen over de rare dingen die uit mijn mond kwamen.”

Het zou best kunnen dat mijn beperkte ervaring met romantische fictie er iets voor tussen zit dat dit boek een muffe nasmaak achterlaat bij mij. Het is misschien de reden waarom de schrijfster haar oorspronkelijke poging, een autistisch liefdeverhaal, heeft weggemoffeld. Toch blijkt het in sommige kringen op het internet wel al zodanig rond te gaan en wordt het zo aangeprezen.  Voor mij is het dat alvast een mooi voorbeeld van een gemiste kans en hoe je best geen verhaal schrijft waarin autisme aan bod komt.

The Girl He Used To Know van Tracey Garvis Graves is uitgegeven bij Orion Publishing (2019)