Als je mij over de zomer spreekt, dat ontken je in mijn hoofd een stortvloed aan verschillende beelden, geluiden, geuren en emoties. De zomer, dat is voor mij van het ene uiterste naar het andere, van hoogten tot laagten. ’s Zomers ben ik, net als veel andere mensen wellicht, een beetje labieler dan in de rest van het jaar. Zeker als het warmer, veel warmer is, dan verwacht.

De zomer, dat is van zonneslagen naar wolkbreuken, van slapeloze nachten in veel te kleine hotelkamers tot nachten onder de sterrenhemel van een ver land, van autopech op weg naar het Zuiden tot gestrand op de trein naar het Noorden. Dat zijn ook de onvermijdelijke meezingers die ik om een of andere reden de rest van het jaar niet opmerk.

Eén van die meezingers, die na meer dan dertig jaar nog in mijn hoofd zit, springt eruit omdat het geen vrolijk, zomers deuntje is zoals dat gespeeld wordt op avondmarkten en braad – en bierfestijnen. Toch herinner ik me ‘Breek De Stilte’ van het gelegenheidsduo Bob Savenberg en Stef Bos nog heel goed. Het was de zomer dat ik, een jaartje later dan verwacht, afstudeerde en ik naar het hoger onderwijs kon. ‘Breek de Stilte’ werd de grootste zomerhit van 1991 en won de Radio 2 Zomerhit, een jaarlijkse muziekwedstrijd.

Ik herinner het me als een aangrijpend lied over de kloof tussen mensen met autisme en de wereld om hen heen, met een scheiding tussen die ze beiden wilden slopen. Om een of andere reden associeerde ik het met beelden van het slopen van de Berlijnse Muur, van beide kanten mensen die erop los hakten, uit het isolement, terwijl anderen, journalisten, erover schreven. Woord voor woord, steen voor steen naar de vrijheid. Ik associeerde het toen misschien nog meer, eerder dan nu, met dwang die ik voelde om erbij te horen, om ‘niet steeds een muur om jezelf op te halen’, zoals ik vaak kreeg te horen, en het gevoel meegetrokken te worden, terwijl ik liever op mijn eentje was. Ook al liet ik dat, toch in mijn beleving, duidelijk en helder horen, het leek niet over te komen. Het leek of ik tegen muren sprak, en de woorden die ik uitsprak voor hen een heel andere betekenis kregen.

Breek de Stilte betekende een stap vooruit in het doorbreken van het taboe rond autisme in Vlaanderen. Het lied opende bijvoorbeeld voor veel mensen om de Vlaamse Vereniging Autisme te leren kennen. Toen waren ouders nog heel erg zoekend, en was het nog niet zo dat mensen met autisme zelf hun verhaal vertelden, getuigenissen, inleefsessies en oudercursussen autisme verzorgden. De stilte breken, dat was vaak nog meer de stilte rond het bespreekbaar maken van autisme breken, hen uit het isolement halen waar ze toen nog vaak in terecht kwamen.

Ook al is er tegenwoordig ook nog veel sociaal en emotioneel isolement, zowel bij mensen met autisme als ouders van mensen met autisme. Het is pas recent dat ook mensen er een beetje voor uit kunnen komen, boeken kunnen schrijven, in de media kunnen komen zonder dat dat ze sociaal geïsoleerd worden door hun omgeving. Soms is de slinger wat te veel aan de andere kant doorgeslagen, in de zin dat ook bekende mensen die vermoeden dat autistisch zijn dat meteen verkondigen. Toch blijven er ook nog veel mensen met autisme die niet aan het beeld beantwoorden dat mensen hebben over autisme, die het moeilijk hebben om te vertellen dat ze autisme hebben. Ik denk aan mensen die ‘te verbaal’, ‘te mooi’ zijn maar ook van een bepaalde cultuur, religie of subcultuur of sociale klasse zijn waar dit niet geduld wordt, waar families breken met iemand omdat die zegt dat h/zij autistisch is. Hoe meer mensen hun verhaal vertellen over hun autisme of iemand met autisme in hun midden, hoe meer mensen van buitenaf een ander, genuanceerder beeld krijgen.

Want er heerst nog veel meer stilte dan vermoed, denk ik. Het blijft een voortdurend zoekproces om in situaties, contexten en kringen waar autisme is, elkaar te vinden. Het betekent voortdurend zoeken naar manieren om goed, aangepast, respectvol, duidelijk, concreet, niet-invasief te communiceren. Soms moet daarvoor, als een tikje tegen een eierschaal soms, een barrière doorbroken worden, bepaalde trots opzijgezet, bepaalde waarden en normen (hoe het zou moeten, hoe iemand zou moeten opgroeien, liefhebben of leven) gerelativeerd. Ook tussen autistische mensen heerst er trouwens vaak stilte. Stilte door misverstanden, door beperkingen, door rigiditeit en door verdrinken in overgenomen taal. Het is immers een misverstand dat autistische mensen beter of vanzelfsprekend met elkaar zouden communiceren of omgaan. Communicatie met en over autisme blijft voor iedereen een uitdaging. In die zin blijft het liedje Breek de Stilte nog heel actueel, vind ik. En als je het gewoon als een mooi liedje wil zien, kan dat natuurlijk ook !