Wanneer iemand ‘ons’ in dit mooie weer aanmoedigt om buiten gaan, van achter het computerscherm of uit de zetel te komen, en iets te doen, in plaats van ‘lui’ te zijn, doelt die uiteindelijk op een sociaal leven ontwikkelen.

De obsessie dat geluk enkel kan komen door omgang met andere, liefst gelijkgestemde mensen

Soms lijkt het of mensen met autisme een (ongeschreven) basisregel in de mainstream cultuur overtreden die stelt dat elk van ons steeds bezig moet zijn met sociale banden onderhouden of aanknopen. Zo zou een mens niet waarachtig gelukkig kunnen zijn als hij of zij niet actief streeft naar het samen leven met anderen. Sommige filosofen en psychologen stellen zelfs dat een mens per definitie een samenlevend wezen is.

Kan een onderdompeling of een opgaan in niet-menselijke systemen (zoals natuur, cultuur, wetenschap, techniek, niet-groepsgebonden religie) dan niet evengoed tot een goed, waarde – en zinvol leven kunnen leiden?

Psychiater Anthony Storr meent van wel en wijst in zijn boek ‘De kracht van het alleen-zijn’ op de (negatieve) bijdrage van de geestelijke gezondheidszorg tot de obsessie (of zelfs dwang) dat geluk enkel kan komen door omgang met andere, liefst gelijkgestemde mensen. Met mensen die minder geneigd zijn zich te mengen onder de anderen, of bij wie omgaan met mensen eerder weerzin wekt, daar is iets volgens de meeste mensen iets mis mee.

Mensen die door solitaire activiteiten hun geluk vinden

Toch zijn er veel mensen die eerder hun geluk en tevredenheid in hun leven vinden in activiteiten die ze alleen uitoefenen. Zonder de nood om ze te delen met anderen of er anderen bij te betrekken. Soms ook zonder doel waarbij anderen van tel zijn.

Neem het voorbeeld van de man die in zijn kelder zonder deuren een boot bouwt, en ze vervolgens demonteert als ze af is. Door de boten te maken, die telkens de naam van zijn twee vermoordde kinderen krijgen, probeert hij zijn dochters levend te houden. Of het verhaal van de vrouw die familiefoto’s schildert en ze daarna, samen met de foto’s, ritueel verbrandt. Omdat ze haar gevoelens over onverwoordbare trauma’s via de verf op het doek laat, en ze gelooft in de verterende werking van het vuur.

Het zijn dus niet alleen genieën zijn die hun voornaamste voldoening vinden in een solitaire activiteit, zonder anderen erbij te betrekken. Solitaire (vaak non-verbale) preoccupaties spelen bij de meeste mensen een belangrijker rol spelen in het verkrijgen en bedrijven van menselijk geluk dan psychologen (en vooral psycho-analytici) erkennen.

Om het even of het nu gaat om schrijven, gaming, duivensport, speculeren in aandelen of obligaties, lezen, miniatuurbouw, pianospel of tuinieren. Iedereen kent in zijn of haar omgeving wel een of meerdere mensen van wie het leven waarde en zin heeft gekregen door het beoefenen van een of meerdere solitaire passies. Om het even of hun sociale netwerk nu voldoende leek of niet.

Variatie in tijdsbesteding en blijvende aandacht voor de sociale wereld blijven belangrijk

Soms hebben zij het ongeluk dat er in hun buurt een of meerdere mensen met het Syndroom van Nightingale leven. In het beste geval leidt dat tot folders in de bus of een onschuldig gesprekje om te polsen of ze nog wel ok zijn. Toch kan het soms escaleren tot ware bemoeizucht en het opdringen van zorg vanuit superieur achten van eigen waarden en normen.

Uiteraard blijft variatie in de tijdsbesteding belangrijk, en is de hele dag dezelfde monotone, repetitieve activiteit doen niet meteen het toonbeeld van positieve solitaire activiteit waarover Anthony Storr het heeft.

Het is ook belangrijk blijvend aandacht te blijven hebben voor de sociale wereld om ons heen, op wisselende afstand, al naargelang de beschikbare energie. Dat kan al van jongs af aan beginnen, door sociaal contact niet dusdanig aan te moedigen dat er later een weerzin tegen ontstaat maar toch voldoende vaardigheden ontwikkelt worden om zich enigszins te kunnen aanpassen.

Vroege erkenning van autisme en goede interventie kan daarbij helpen. Ook het uitbouwen van een ondersteuningsnetwerk kan belangrijk zijn. Ook al heb je als persoon met autisme niet meteen zorg of ondersteuning nodig, het kan helpen als bescherming tegen de Nightingalers om ons heen. Of mocht het dan toch plots, sneller dan je denkt, nodig zijn.

Speciale interesses maken je tot wie je bent

Toch kan je iemand met autisme maar echt kennen als je iemands speciale interesse kent. Het is niet voldoende om te erkennen dat talenten en speciale interesses belangrijk zijn. Het is belangrijker te weten wie iemand is, wat hem of haar drijft, waar hij of zij tegen botst in dat streven. De preoccupaties maken iemand met autisme tot wie hij of zij en wordt.

Preoccupaties zeggen immers veel over veiligheid, grenzen en de blijvende zoektocht om een overzicht te krijgen over een context die niet altijd even duidelijk is.

Iemand straffen door hem hun preoccupatie te ontnemen is in essentie het kind een stuk van zichzelf en nog meer zijn of haar bron van comfort, troost en sterkte afnemen. Het zijn eerder signalen van talenten, waarmee gewerkt kan worden in functie van andere doelen.

Tot slot: speciale interesses zijn signalen, ga er op een positieve wijze mee aan de slag

Maar het zijn ook signalen over het omgaan met grenzen, het ervaren van tijd en variatie in tijdsbesteding, en de stress die iemand ervaart en hoe daarmee om te gaan. Reacties ook op de omgeving of relaties, op angstaanjagende situaties, een soort van vlucht naar veiliger oorden of snakken om zichzelf te ontplooien in een minder saaie context.

Preoccupaties zijn dus niet zomaar hobby’s of bezigheden. Ze helpen iemand zichzelf te ontwikkelen, op een constructieve of minder constructieve wijze (die bijgestuurd kan worden) en betekenis te geven aan de wereld. Om later in die wereld te kunnen functioneren, in die lijn werk te vinden en mensen te leren kennen. Waarbij binnen of buiten al bij al relatief is. Uiteindelijk zitten ook veel sociale, tot hypersociale mensen opgesloten binnen in hun eigen wereldje.

Geïnspireerd door The power of neurodiversity (Thomas Armstrong, 2011) en De kracht van het alleen-zijn (Anthony Storr,2002)