Als mensen een tekst lezen kunnen ze verveeld, geïnteresseerd of enthousiast zijn. De bedoeling van elke schrijver is een lezer enthousiast te krijgen.

Om zelf aan te slag te gaan of om even stil te staan bij een thema. Om bij weg te dromen, of om zelf plannen te maken. Of om te pas en te onpas met een boek te zwaaien dat iedereen absoluut zou moeten lezen.

Ik hou het meest van boeken die al die thema’s verenigt. Toevallig (of niet) is dat één van de pluspunten van ‘Overprikkeling voorkomen: vaardigheden en technieken voor (jong) volwassenen met autisme (ASS) en/of ADHD’ van de Nederlandse autismecoach en pedagoog Barbara De Leeuw.

Expertise, reflectie en praktijkervaring

Bepaalde mensen onder u kunnen misschien denken ‘staat jouw rek nu niet al vol genoeg, moet er echt nog iets bij?’. Een antwoord daarop, zou al een boek op zich waard zijn. Maar zoals autisme icoon Temple Grandin ooit zou gezegd hebben: “we hebben geen nood aan een autismeboek dat zegt wat we al weten, maar over wat we nog net niet weten of nog niet onder woorden kunnen brengen.”

Je zou ook kunnen zeggen dat de meeste boeken over autisme geschreven zijn door mensen die er van veraf naar kijken, en dat je liever ‘in het hoofd van de autist’ wil kruipen. Even terzijde gelaten dat ‘de autist’ niet bestaat, en dus geen hoofd heeft, heeft dat concept van mensen met autisme die over zichzelf schrijven niet altijd de meest leesbare of goede boeken opgeleverd.

Als mensen met autisme (in dit geval PDD-NOS) en ADHD eigen ervaring en expertise combineren, kan dat dan weer wel voor een unieke meerwaarde zorgen. Een voorbeeld dat ik graag aanhaal is dat van Gunilla Gerland. Het boek van De Leeuw moet daar niet voor onderdoen.

Centrale idee: je eigen stress herkennen en voorkomen

De centrale idee in ‘Overprikkeling voorkomen’ is dat je door het leren herkennen van de prikkels waarvoor je gevoelig bent, en de symptomen die een naderende overprikkeling aanduiden, de problemen die dit met zich mee kan brengen (voor jezelf, voor je omgeving) kan voorkomen.

De schrijfster vroeg zich af hoe het kwam dat al die mensen met autisme, van wie de diagnose (nog) niet gesteld is, zonder noemenswaardige problemen functioneren. De Leeuw ziet het antwoord in de organisatie van het leven dat deze mensen leiden. Een leven dat grotendeels of helemaal op maat is van hun anders-zijn.

Je kan hierbij natuurlijk wel de nodige bedenkingen hebben. Met name: wat met ondersteuning door omgeving, persoon met autisme die eigen organisatie oplegt aan anderen, … ?

Die komen weliswaar vooraan in het boek niet aan bod, maar wel in een deel rond omgaan met de eisen van de omgeving. Daarmee is ook meteen gezegd dat ‘Overprikkeling voorkomen’ zich vooral richt naar mensen met autisme zelf, en tot hen/ons spreekt, in een derde persoon enkel – of meervoud. En dat siert wel.

Tegelijk ziet de schrijfster ook een groep mensen met autisme die weinig kansen kregen om zelfinzicht te verwerven.

Deels door hun (te) late diagnose, maar ook door voortdurende stimulering om zich volledig aan te passen aan de verwachtingen van hun omgeving en de samenleving. Deze mensen met autisme (en dat zijn er wel wat) hebben nooit de ruimte gevonden om zicht te krijgen op de wijze dat stress bij hen ontstaat, zich opbouwt en kan beperkt worden. Bij hen komt het dan ook vaker tot een uitbarsting (explosie, of implosie).

De methodiek ‘overprikkeling voorkomen’

De methodiek ‘overprikkeling voorkomen’ is hoofdzakelijk voor deze laatste groep mensen bedoeld. ‘Signaleren, herkennen en doen!’ zijn de drie pijlers. Binnenkomende prikkels kan je volgens de auteur grotendeels sturen. Dit ‘prikkelmanagement’ betekent onder andere overzicht te houden in je dagelijks leven, vooraf keuzes maken tussen wat écht moet (en niet wat je verwacht wordt te doen) en uitnodigingen of vragen durven af te slaan.

‘Het gaat niet over het vermijden van prikkels en situaties!’, benadrukt de auteur. ‘Daarmee zou je jezelf immers tekortdoen.’ Een veilige thuisbasis, een comfortzone creëren is volgens haar een eerste voorwaarde om te komen tot ontwikkeling. Of je nu alleen, in een gezin of in een (woon)groep leeft. Een tweede voorwaarde is uiteraard motivatie. En geduld. Je kan niet alles meteen veranderen (of veranderd willen zien).

Prikkeling, wat is dat?

In het eerste deel gaat de schrijfster dieper in op wat bedoeld wordt met prikkels, prikkelverwerking en overprikkeling. Prikkels, schrijft De Leeuw, zijn alles wat we waarnemen met al onze zintuigen.

Wanneer onze hersenen zoveel nieuwe informatie binnen krijgen, dat ze het niet meer kunnen filteren, en/of er zoveel denkprikkels zijn dat je jezelf als het ware overprikkeld denkt, treedt er overprikkeling op. De Leeuw beschrijft het als een ernstige vorm van stress, waarbij alleen nog primaire reacties mogelijk zijn. Overprikkelde mensen trekken zich terug, reageren agressief, of bevriezen.

Een uitnodiging tot bewustwording maar ook tot actie

In een tweede deel wordt de methodiek in detail uitgewerkt. Naast uitleg en praktijkvoorbeelden, wordt de lezer ook uitgenodigd tot bewustwording. Dat gebeurt door oefeningen, met verwijzing naar de tools in de bijlagen, maar ook concrete tips.

Vooral het zevende hoofdstuk, rond doen! (uitroepteken van de auteur zelf), sprak mij het meest aan.

‘Doen!’ bestaat immers uit drie stappen die ik zelf als de drie belangrijkste uitdagingen in mijn eigen leven zie.

‘Doen’ begint met rust (kunnen) nemen

Een eerste stap is rust nemen op het moment dat je een naderende overprikkeling signaleert. Nog meer dan het signaleren (en dus bewust worden van teveel stress) is rust ‘durven’ nemen niet altijd even eenvoudig.

Een tweede stap is het aanpassen van de (woon/werk) omgeving en/of de dagelijkse planning.

‘Doen!’ bestaat volgens De Leeuw uit ‘rust nemen’ op momenten dat je dreigt in het rood te gaan (wat moeilijker is dan het klinkt), aanpassen van de (woon/werk)omgeving en/of dagelijkse planning maar ook omgaan met de eisen van de omgeving.

Verwachtingen duidelijk maken en niet-helpende denkpatronen uitschakelen

Verwachtingen duidelijk maken en niet-helpende denkpatronen uitschakelen zijn in die omgang belangrijke aspecten om stress te beperken.

De Leeuw geeft in dit deel een duidelijke checklist mee hoe je verwachtingen duidelijk kan maken. Ze lijst ook de belangrijkste niet-helpende denkpatronen op en geeft mee welke gedachte eventueel wel kan helpen om een oplossing te vinden.

Het initiatief is aan de lezer (al dan niet begeleid)

In een vierde en laatste deel zwijgt de schrijfster en laat ze het initiatief over aan de lezer. Die kan zich op basis van voorgaande hoofdstukken uitleven in een aantal bijlagen: strategieën om stress en overprikkeling te verminderen, een stressmeter, en checklists (rond autismevriendelijke omgeving, rond probleemherkenning …). Dit deel kan zowel voor personen met autisme als de omgeving, zelfstandig of begeleid, nuttig zijn.

Wat positief opvalt in dit boek

Wat opvalt bij de meeste boeken rond autisme, is dat ze veel te dik zijn, en het overzicht ver te zoeken is. In het geval van ‘Overprikkeling voorkomen’, is dit niet het geval. Het boek ligt goed in de hand, er is duidelijk nagedacht over de leeskwaliteit (lettertype, papiersoort, kaft), en dat vind ik zelf erg belangrijk.

Binnenin valt niet alleen de heldere lay-out op. Ook de concrete voorbeelden en de afrondende tips zullen de ‘snelle lezers’ aangenaam verrassen. Vooraan komt er als toemaatje ook nog een voorwoord van Olga Bogdashina, bekend van haar boek over zintuiglijke waarneming bij mensen met autisme, en Annelies Spek, klinisch psycholoog.

Alleen de titel zal sommige mensen misschien doen twijfelen. Het gaat immers meer over vaardigheden in de omgang met stress dan over overprikkeling op zich. In dat opzicht kan het ook heel handig zijn voor mensen zonder autisme, die teveel stress hebben door de autisten in hun omgeving, of gewoon door het haastige leven.

Tot slot: een aanrader voor actievelingen

Tot slot kan ik ‘Overprikkeling voorkomen’ alleen maar aanraden. Zeker voor mensen met autisme die actief aan de slag willen. Ik heb het nog maar enkele dagen, en het is al flink beduimeld.

Ook in de omgang met mijn partner (met autisme) is dit een waardevolle aanwinst. Want dat is uiteindelijk ook liefde tonen: rekening houden met wat negatieve stress bezorgt, meedenken en erop inspelen. Waar dit boek een mooie inspiratiebron voor vormt.

Methodiek voorkomen van overprikkeling / Barbara De Leeuw (Praktisch Autisme) (SWP, 2015). 125 blz, 19.90 euro. (ISBN 978-90-8850-5317)