Om een of andere reden kan ik mijn lach bijna niet onderdrukken als ik recensies van voorbije televisieprogramma’s lees. Overigens doe ik dat niet veel, want ik lees in beperkte mate en in dalende volgorde recensies over boeken, films, toneelstukken, concerten, muziek en televisieprogramma’s. Ik mag er zelf niet aan denken dat ik het om den brode zou moeten doen: televisie kijken en ook nog betaald worden om er stuk tekst over te moeten schrijven.  Reclameman of pianist in een cocktailbar lijken me eervoller.

Niettemin kijk ik wel eens televisie. Op mijn voorwaarden, en uitgesteld. Zoals de films waar ik een ticket voor koop, kijk ik bij voorkeur naar televisie die anderen meestal traag, theatraal en te intellectualistisch vinden.

Het VPRO-programma Zomergasten beantwoordt doorgaans aan die eisen. Al was dat vroeger toch meer dan nu. De beeldfragmenten mogen wat mij betreft best langer, er mag meer diepgang en minder anekdotiek en het mag nog een paar uur langer duren. Als de gasten met politieke en natuurwetenschappelijke achtergrond nu ook nog zouden wegblijven, zou ik het zelfs overwegen live te kijken.

Dit seizoen is voorlopig niet zoveel soeps geweest, maar daar kwam gelukkig verandering met schrijfster Griet Op de Beeck.  Niet toevallig omdat ze schrijfster is, en nog wel van boeken die aanzetten tot leven. Daarbij komt dat ze Nederlands praat dat ik versta, en niet houdt van koetjes en kalfjes.

Een minpuntje is misschien dat ze wel heel enthousiast is over de maakbaarheid van het leven, en dat alles mogelijk is zolang de sterren gunstig staan en een mens er alles voor over heeft. Een determinist zou ik me niet noemen, maar ik benader het geloof in maakbaarheid en haar volgelingen met enige afstand. Er is meer tussen hemel en aarde dan talenten en worden wie je wil. Er zijn ook nog aangeboren beperkingen, grenzen en de steeds veranderende context.

Het programma zelf loste wat mij betreft alvast alle verwachtingen in. De Vlaamse schrijfster van Vele hemels boven de zevende, Kom hier dat ik u kus en Gij nu gaf rake commentaar bij soms pakkende beeldfragmenten.  Sommige uitspraken was weliswaar iets meer cliché dan anderen, maar uiteindelijk blijft het televisie.

Natuurlijk moest ik even glimlachen toen Op de Beeck over haar ideeën over ‘de mens’ begon. Over zijn neiging om al zijn tekortkomingen, al zijn frustraties, emoties en zwakheden onder het tapijt te schoffelen, om vervolgens op het tapijt te gaan staan en net te doen alsof er niets aan de hand is.

Ik ben het iets minder eens met haar dat elk mens dat tapijt moet opheffen en de ellende bij de horens moet vatten, als het even kan met een begenadigd therapeut. Een bepaald bewustzijn ervan en ermee om kunnen is wat mij betreft al een stap in de goede richting.

De weg naar zelfbevrijding die Op de Beeck voorstelt is volgens mij niet iedereen meteen gegeven. Al weet je dat natuurlijk nooit als je er niet een eindje op hebt gewandeld. Heel wat mensen zouden zeker deugd hebben van een of andere therapie, maar de kans dat het verkeerd valt of ze gewoon geen goeie therapeut vinden die bij hen past is ook groot.  Het kan volgens mij niet zonder een belangrijke andere (of anderen) die naast je staat of wandelt. Bovendien moet je willen, durven en kunnen.

Het minste aan deze aflevering Zomergasten was iets wat ik als schrijver en ervaringsdeskundige ook vreselijk vind: de hang van interviewers (of publiek in het algemeen) naar autobiografische anekdotes of duiding. Laat de tekst, het beeldfragment, de muziek, de keuze voor een bepaalde combinatie spreken.

Vraag nou eens niet ‘en wat denk jij daar nu van’ of ‘hoe voel jij je daar nu bij’, als ik bijvoorbeeld een samenvatting van een boek, film of voordracht maak. Wat ik ervan vind staat in de tekst, wordt door een beeld – of muziekfragment verbeeld, of wat ik er zelf bij wil vertellen.

In mijn geval is een vaak nog ergere vraag: en wat heeft dat met autisme te maken? Waarop ik soms in mezelf denk: Bent u een hulpverlener? Denk na, leer kijken, luisteren, observeren. Het liefst onbevangen, als u dat ooit hebt gekund.

Dat autobiografische, en deels ook diagnostische taalaspect, stoorde mij dus in de tussenkomsten van de interviewer. De schrijfster wist er gelukkig goed mee om te gaan, zodat het niet bedenkelijk of obsceen werd.

Ook al leenden de fragmenten er zich soms wel toe. Zo had Op de Beeck kunnen uitweiden over haar eetstoornis nadat ze fragment over twee eenzame drinkebroers in een klein Waals dorpje had laten zien. Dat deed ze maar kort, en met weerzin. Ook kon ze over haar eigen suïcide-gevoelens kunnen doorgaan, bij het fragment over springers van de Golden Gate Bridge. Ze sprak enkel met schroom over haar initiatief om eens diep in de nacht (om per ongeluk niemand anders te beschadigen) met een fles goedkope wijn (om zich moed in te drinken) op een brug te staan om er een eind aan te maken.

Wat ook opviel, en me enigszins verbaasde, was dat de interviewer nauwelijks iets leek te kennen van wat er in België op televisie kwam. Terwijl Nederland nu niet bepaald aan de andere kant van de wereld ligt.

Daarnaast vielen heel wat dingen in de smaak omdat ik er persoonlijk ook zo over denk. Die herkenning, die in de meeste andere programma’s vaak ontbreekt, te mogen meemaken doet wel eens deugd.

Zoals bij het fragment van het Vlaamse programma Radio Gaga, waarin een jongetje zijn moeder excuses aanbiedt, omdat hij haar verbod om weg te gaan negeerde en zo in een brandend huis terecht kwam. Op de Beeck merkte terecht op dat we ons beter niet verontschuldigen voor wat we niet gedaan hebben en waar we eigenlijk zelf veel pijn door ervaren. Jezelf sterk houden no matter what en een glimlach opzetten voor de buitenwereld is niet zo goed. Al wordt dat gedrag helaas  wel voortdurend gepromoot.

Een ander fragment uit Zomergasten dat me is bijgebleven is wanneer Op de Beeck over haar claustrofobie in een Vlaams dorp sprak.  Als je groot wordt in een omgeving, waarin alle ramen en deuren dicht zijn, is het noodzaak om ontsnapping te zoeken, zegt ze uit ervaring. Dat bewustzijn is niet iedereen even vroeg gegeven, ook mij niet, maar ik kan me er sinds enkele jaren wel iets bij voorstellen.

Ook de  tomeloze eenzaamheid en het onvermogen van anderen gezien (of behandeld) te worden zoals je bent, die ze ervoer, roept herkenning op, en kan ik me enigszins verbeelden, hoewel niet in de relatie met mijn ouders (zoals zij) maar in tal van andere relaties en sociale omgang. Maar genoeg gemijmerd over programma’s die recensenten klef beschouwen. Over naar de actualiteit van de dag : hoe zit het alweer met die nieuwe behandeling van autisme?