Als we met Silke, alleenstaande moeder met autisme, op een terrasje afspreken, gaat ze doelgericht af op het tafeltje met het vaasje met een roze roos in. Zoiets maakt mijn dag goed, merkt ze op. Misschien let niemand anders erop, maar ik vind het heerlijk, lacht ze.

Silke is een vrouw met autisme. Een heel gewone, hoor, beklemtoont ze. In niets gelijk ik op figuren in Rain Man of Snow Cake, lacht ze. Je moet haar dus niet vragen in een oogopslag de inhoud van de suikerpot te berekenen of sneeuw te eten. Ze heeft evenmin superkrachten of piekvaardigheden. Silke is daarentegen een ‘gewone. 45-jarige alleenstaande deeltijds werkende vrouw met een peuter van drie. Niets ongewoon aan mijn leventje, vindt ze.

Of dat wel zo gewoon is, blijft wellicht een kwestie van perspectief. Voor Silke is het weliswaar normaal hoe ze haar huishouden organiseert en ordent, maar voor een buitenstaander is het toch ongewoon. Het is ook ongewoon met welk gemak ze alles wat ze doet en waar ze gaat lijkt te analyseren, hoe ze patronen kan ontdekken en hoe ze haar leven zo logisch en rationeel beredeneert.

Gevoelen uiten en herkennen, dat is voor Silke echter even moeilijk als lichaamscontact. Als ze haar kind streelt, zegt ze, geeft dat haar het gevoel als het strelen van een lederen zitbank. Ze spreekt ook zelden over ‘kinderen’. ‘Nakomeling’ is het woord dat ze gebruikt als het heeft over haar kind. Ze heeft ook graag alles op papier, om voorbereid te zijn. Organisatie, structuur en voorspelbaarheid, daar houdt ze van. En details, eindeloos veel details. Zo zoekt ze haar kledij uit op motief en kleur, en trekt die systematiek als ze de was doet. Het wordt pas hectisch in haar hoofd als er iets tussen komt of iets niet lijkt te kloppen. Dat moet ze onherroepelijk alles van voor af aan doen.

Onlangs merkte haar collega weer eens hoe Silke denkt toen zij een probleem voorlegde waar ze al anderhalve week vergeefs mee worstelde. Silke loste dat kort even op, tijdens haar middagpauze. Waar Silke echter niet in slaagt, is tijdens die middagpauze bij de andere collega’s aan te schuiven. De achtergrondmuziek maar vooral de gesprekken en het geroezemoes vermoeien haar zo dat ze er amper nog in slaagt na de middag te werken. Vaak duurt de hoofdpijn die ze ervan krijgt tot de volgende ochtend. Daarom vermijdt ze de refter, of draagt ze oordoppen als ze er dan toch moet zijn. ‘Enkel zo kan ik er mij min of meer doorworstelen’, zegt ze.

Sneller kunnen dan anderen vind ik best cool, geeft Silke toe. Haar ouders zagen het aanvankelijk anders. Hun aandacht ging in haar jeugd toch vooral naar haar problemen. En ze waren bezorgd dat ze verstandelijk niet goed mee kon. Tegenwoordig gaat het beter, in de zin dat ze zelfbewuster is geworden. Onder andere sinds met een intelligentietest bevestigd is dat ze geen verstandelijke handicap heeft.

We spreken een tweede keer af bij Silke thuis. Haar binnenhuisinrichting is niet minimalistisch of sober, zoals je vanuit haar denken zou kunnen verwachten, maar vooral consequent. In de badkamer overheerst groen tot in de details, van de tegels tot de tandenborstel. Het toilet voor gasten of bezoekers is in het lila, net zoals Silkes slaapkamer, waar ook het kinderbedje staat. En natuurlijk is de kleerkast er ‘akribisch’ gesorteerd. Dat doet Silke ‘s avonds voor haar ontspanning.

Of we thee of koffie willen, met die vraag mailt ze ons twee dagen voor ons bezoek. Daarna laat ze ons weten dat ze voor gebakjes heeft gezorgd. Dat dit perfectionisme anderen wel eens op de zenuwen kan werken, heeft ze intussen al ervaren. Meestal neemt ze zelf een pakje cakes mee als ze naar een ouderbijeenkomst gaat.

Een kind heeft ze altijd al gewild. Dat hoorde voor haar al altijd vanzelfsprekend tot haar beeld van een normaal leven. Rationeel weliswaar, emotioneel heeft ze de kinderwens nooit echt gevoeld. De juiste man heeft ze volgens rationele criteria nauwkeurig uitgezocht. Ze kende hem al een hele tijd en was blij dat hij met haar niet hoefde samen te leven, aangezien hij in het buitenland werkte. Desondanks scheidden ze voor de geboorte plaatsvond. Communicatieproblemen, legt Silke uit. ‘Merk je dan niet dat ik ontstemd ben?’ vroeg hij me vaak. En wanneer ze eerlijkheidshalve antwoorde dat ze het niet merkte, werd hij er alleen nog meer beledigd door.

Moeder zijn, ervaart ze daarentegen als ‘ongelooflijk eenvoudig’. De dagen met haar nageslacht zijn strikt geklokt. Alles gebeurt steeds op dezelfde tijden: de thee op bed ’s morgens, de maaltijden, het bezoek aan het speelterrein na de dagopvang, waar alleen eekhoorntjes zijn en geen kinderen. Al het andere zou haar te vermoeiend zijn. ’s Avonds legt ze dan de kledij klaar voor de volgende dag. Omdat daarbij niets kan verkeerd lopen, past alles wat ze aan kinderspullen koopt tezamen. Silke is er zeker van : door het vaste dagritme kon haar kind al vroeg nachten doorslapen. Als haar kind zijn tijd of zijn leefruimte anders wil inrichten, heeft ze daar geen enkel probleem mee. Het belangrijkste is dat hij structuur heeft.

En hoe staat ze tegenover de kinderlijke spontaneïteit en de chaos van de puberteit? Silke trekt haar schouders op. Net als andere moeders is ze volhardend. Eindeloos uitleggen dat je voor het eten je handen wast en de schoenen beneden aan de voordeur zet, gaat haar voortreffelijk af. Als je gevoelens de opvoeding niet domineren wordt dat des te gemakkelijker.

Wat Silke wel onzeker maakt, is welke invloed haar autisme heeft op haar kind. Hoort ze als moeder eigenlijk niet regelmatig te strelen? “Maar waarom zou ik een zitbank strelen?” vraagt ze zich af. “Ik moet het mij voortdurend herinneren”. Ze is bij de kinderpsychiater geweest. Daar heeft men haar gerustgesteld. Ze houdt haar kind vaak vast. Daardoor krijgt het lichaamscontact en verzorging van de moeder die het nodig heeft. Als baby heeft haar kind ook veel massages gekregen. ‘Zoals andere moeders doen’, zegt ze. En boven de aankleedtafel heeft ze een poster hangen met alle mogelijke passende manieren om een baby vast te houden. Dat is echt typisch voor Silke. Veel wat het intermenselijk contact aangaat, leert ze zich aan zoals ze woorden leert. Dat gaat goed – ze leert snel en vergeet zelden iets -, hoewel haar gedrag misschien wat mechanisch overkomt.

Wanneer ze spontaan op gevoel moet reageren, wordt het veel moeilijker voor Silke. Zoals wanneer er plots iets voorvalt in de kinderkamer of als ze met andere moeders in de kinderopvang bezig is. Onlangs zat ze naast een vrouw die plots luid begon te huilen omdat ze haar werk had verloren. “Mijn eerste impulsieve reactie was haar voor te stellen hoe ze op het internet een nieuwe baan zou kunnen zoeken, maar dat zulke praktische tips niet goed aankomen heb ik intussen al in een aantal andere situaties kunnen ervaren” zegt Silke. Gelukkig konden de andere moeders de vrouw tot rust brengen en zij kon hen daarin volgen.

Of het voor mensen zonder autisme niet vermoeiend is om voortdurend te wisselen tussen wat dubbelzinnig en rechtlijnig is, wil ze graag weten. Ironie bijvoorbeeld verstaat ze niet. Voor haar bestaat de betekenis van een zin gewoon uit de betekenissen van de woorden in die zin. Toen ze ooit een extreem sarcastische collega had, vroeg ze hem af en toe “waarom zeg je gewoon niet wat je bedoelt?’ Haar driejarig kind is voor haar veel eenvoudiger om mee te praten.

Ze heeft wel eens angst dat ze bij haar kind niet zou zien dat het autisme heeft. De kinderarts is in elk geval al op de hoogte dat ze autisme heeft. Soms heeft ze wel een bepaald voorgevoel. Zoals wanneer haar kind pas in de galmende hal van het zwembad aankomt en al weer meteen weg wil. Of wanneer het zich volstrekt irrelevante details in een prentenboek herinnert. En pas onlangs deed ze haar schoenen uit om in de zetel te zitten, en haar kind zette zijn schoenen er afgelijnd naast. Dat zegt ze niet zonder enige trots.

Vrij vertaald van ‘Gefühle und Nähe sind nichts für mich’ van Antje Kunstmann, verschenen in het magazine  Brigitte van 16 juli 2018