Kun je werken met autisme? Welke baan past het best bij een autist? Hoe ga je om met een collega met autisme? Hoef je te werken als autistisch mens? Het zijn maar enkele van de vele vragen die ik regelmatig in mijn mailbox krijg. De meningen zijn zeer uiteenlopend als het gaat over werken in combinatie met autisme. Ook de aanpak hoe de zoektocht naar werk, en naar welk werk, er zou moeten uitzien, is zeer verschillend naargelang wie je daarover aanspreekt. De rode draad die mij daarin opvalt is er een opvallend tekort aan inzicht is van wat mogelijk, wat wenselijk, wat haalbaar en wat duurzaam of volhoudbaar is.

Daarom vond ik het een idee om een nieuw boek ‘Succesvol aan het werk met autisme: hoe laat je het talent van mensen met autisme tot bloei komen?’ van jobcoach Maarten van Klaveren te lezen. Van Klaveren heeft bedrijfseconomie en klinische psychologie gestudeerd, en werkt sinds 2006 als jobocach met focus op autisme.

Ik las dit boek vooral als een geïnteresseerde, met veel ervaring in het zoeken naar werk maar veel minder in werk vinden. Volgens onze overheid heb ik 0,5% van mijn potentiële arbeidstijd benut, ook al rekent onze overheid natuurlijk stages, vrijwilligerswerk en therapeutische dagbesteding niet mee. Werk vinden vind ik dus zeker niet gemakkelijk. Veel ideeën die ik hoor over werk voor al wie anders is, beperkingen, een ziekte of een gat in zijn leven heeft, vind ik op z’n minst ongeloofwaardig en soms zelfs misdadig. Tot zover het standpunt van waaruit ik ‘Succesvol aan het werk’ las.

Je leert niet succesvol solliciteren door dit boek maar het geeft wel een mooie aanzet

Om te beginnen vind ik de titel natuurlijk overroepen, maar dat gebeurt bij veel boeken. Hoe je succesvol aan het werk kan als autistisch persoon, leer je niet via dit boek. Ook al krijg je heel wat tips in dit boek, met succesvol aan de slag gaan en vooral blijven gaat toch vooral veel hard werk en toevallige meevallers samen. De juiste mensen op de juiste plaats op het juiste moment in je leven, zowel in je privé-leven als op de werkvloer, kunnen een wereld van verschil maken.

Succesvol aan het werk telt 208 bladzijden en bestaat uit vier delen: autisme begrijpen, de voordelen van autisme, succesvol solliciteren met autisme en talentontwikkeling op de werkplek. Er zijn zes bijlagen: een checklist autistische beperkingen en kwaliteiten op het werk, een formulier voor zelfonderzoek, een voorbeeld van een CV, een voorbeeld van een sollicitatiebrief, voorbeelden van passende en niet-passende taken en de persoonlijke handleiding voor een passend takenpakket.

De stap naar werk kleiner maken

De stap naar werk kleiner maken, is het doel van dit boek. Volgens de auteur wordt autisme vaak te groot gemaakt. Hoe autisme wordt voorgesteld toont volgens hem vooral de meest uitgesproken types met autisme,. Dat bevestigt het stigma dat autistische mensen ernstig beperkt zijn op sociaal en communicatief vlak en bizar overkomen.

Tegelijk worden de problemen bij autisme volgens de auteur ook flink onderschat. Daardoor blijft de nodige hulp uit, zowel op als naast de werkvloer. Het leidt er ook toe dat werkgevers enorm onderschatten wat autisme voor iemand betekent.

De auteur geeft de lezer daarom twee waarschuwingen: het is goed om iemand met autisme in dienst te nemen en te begeleiden of er een boek over te lezen, en autisten vormen een bond palet en groei begint met te kijken naar de individuele mens en uitvinden hoe h/zij beter gaat functioneren.

Autisme begrijpen is zowel het anders-zijn als de kwaliteiten leren kennen

In autisme begrijpen gaat de auteur vooral in op de beperkingen van autisme (op het werk) en wat autistisch denken inhoudt aan de hand van zes begrippen: contextblindheid, gedachteblindheid, innerlijke directeur, detail denken, overactief alarmsysteem en versnelde en vertraagde ontwikkeling.

De verscheidenheid van mensen met autisme die binnen organisatie kunnen werken, maakt het volgens de auteur moeilijk om autisme te herkennen. Autisme is bovendien een brede beperking die verschillende benamingen, niveaus en inzetbaarheid. Dat bemoeilijkt een goede uitleg over autisme.

Een grote groep autistische mensen kan niet aan het werk

Een grote groep van autistische mensen kan volgens de auteur bovendien niet aan het werk. Meestal werken alleen mensen met autisme die minder of geen ondersteuning nodig hebben, die weinig gedragsproblemen vertonen, goed kunnen camoufleren en minder heftig reageren op veranderingen.

Daardoor zijn ze ook moeilijk herkenbaar. Toch hebben ze even goed aanzienlijke beperkingen op het werk, zoals op vlak van gesprekken zonder functionele basis, als het werk niet aansluit bij interesses, als het te weinig of te veel uitdaging biedt en als het leidt tot over – of onderprikkeling. 

Het overactieve alarmsysteem en autisme als vertraagde en versnelde ontwikkeling

Wie werknemers met autisme wil leren kennen, moet volgens de auteur weten hoe iemand met autisme denkt, zijn omgeving waarneemt en stress ervaart. Van de belangrijkste theorieën over autistisch denken bespreekt de auteur de hoofdpunten, met hier en daar een vleugje kritiek. De theorieën van het overactieve alarmsysteem en over autisme als vertraagde ontwikkeling zijn volgens hem het meest van belang omdat zij benadrukken dat autistisch gedrag geen statisch gegeven is maar kan van uiting kan veranderen naarmate een autistisch persoon zich verder ontwikkelt en in minder stressvolle omstandigheden komt. De auteur ziet autisme als het hebben van een andere ontwikkeling die een blijvende maar veranderlijke invloed heeft. Daarom moet er volgens hem zowel gekeken worden naar hoe iemand met autisme als naar aanpassingen in de omgeving die h/zij op dit moment nodig heeft. 

Een autistische werknemer ziet de auteur als een orchidee, die prachtige en nuttige talenten hebben maar specifieke omstandigheden nodig hebben. Dat komt iets minder positief over dan het lijkt. Iets verderop staat immers dat werkgevers eigenlijk vooral mensen van het paardenbloem-type zoeken, ofwel mensen die eenvoudig inzetbaar zijn en vooral denken in de geest van de organisatie.

Een autistische werknemer vergt dat de werkgever een andere bril opzet (figuurlijk)

Om erachter te komen hoe je autistische werknemers het best kan inschakelen, moet je als werkgever, naast het anders-zijn, ook de bijzondere kwaliteiten van mensen met autisme leren kennen. Dat vergt soms een andere bril opzetten, volgens de auteur. Daarom heeft hij in bijlage een checklist gestoken waarmee de werkgever zowel de beperkingen als de kwaliteiten op een rijtje kan zetten. Dat kunnen er veel zijn, maar lang niet elke kwaliteit geldt voor iedere autistische werknemer.

De auteur overloopt vervolgens een aantal eigenschappen van autistische mensen die kunnen tellen als troeven op de werkvloer, zoals een fixatie, een uitgesproken denkstijl (analytisch, intuïtief, zelfstandig) , een werkvorm (gestructureerd, gedreven, creatief), een attitude (kwaliteitsgericht, nauwkeurig, deskundig), een ethische houding (objectief, integer), of een ingesteldheid (waakzaam, voorzichtig).

Een collega met autisme in het team kan ook goed uitdraaien

Het is belangrijk te weten volgens de auteur dat een collega met autisme in een team hebben niet alleen voor problemen zorgt. Dat autistische collega’s minder sociaal vaardig zijn, minder flexibel in het omgaan met veranderen en vaak wat hulp nodig hebben, leidt vaak tot uitsluiting of pestgedrag.

Een collega met autisme kan een positieve rol hebben in een team. Volgens de auteur kan het leiden tot meer openheid over kwaliteiten en beperkingen in het team, meer verbondenheid, een concretere vorm van communicatie en vergaderen en meer focus op creativiteit en kwaliteitszorg. Bij het lezen kon ik me niet van de indruk ontdoen dat dit eerder wensdenken is, maar ongetwijfeld komt het wel ergens voor in een organisatie.

Een iets minder geslaagd stuk in dit boek vind ik persoonlijk dat over de economische waarde van autistische mensen in de samenleving. Eigenlijk bespreekt de auteur daarin de voordelen die mensen met een handicap of beperking hebben vanuit een specifiek statuut binnen de sociale zekerheid. Autistische werknemers vallen zelden binnen dit statuut omdat ze ofwel teveel of te weinig zelfredzaam zijn of lijken, ofwel omdat ze al aan de slag zijn en ze teveel verdienen om in aanmerking te komen.

Succesvol solliciteren begint bij zelfonderzoek

Het belangrijkste maar tegelijk moeilijkste aan succesvol aan het werk blijkt het vinden van een baan.

Volgens de auteur is de weg naar een baan op te delen in drie etappes: zelfonderzoek (met of zonder begeleiding) over welk type werk je aankan, het concreet zoeken naar werk, en het contact met de werkgever of diens vertegenwoordiger in het sollicitatiegesprek.

Om te weten te komen welk werk je aankan is het volgens de auteur belangrijk te weten of je betaald werk aankan, welke je motivatie is  om werk te vinden en of er eventueel tussenstappen richting betaald werk. Het concrete zoeken naar een baan omvat een cv opstellen, een werkrichting zoeken, passende vacatures zoeken, sollicitaties versturen en netwerken, omgaan met afwijzingen en wel of niet open zijn over je diagnose. Dit is het stuk waar de meerwaarde van dit boek echt tot zijn recht komt. Heel wat nuttige tips voor werkzoekenden, praktische voorbeelden, sjablonen en praktijkinzichten maken dit mijn lievelingsstuk van het boek.

In de laatste fase van zoeken naar werk geeft de auteur een aantal tips over het sollicitatiegesprek zowel voor de werknemer als de (niet-autistische?) werkgever. Eén van die tips aan de werkgever is een proefweek aanbieden, om te zien of iemand geschikt is, omdat een gesprek niet steeds de juiste plek is om iemand te beoordelen.

Eenmaal aan de slag is talentontwikkeling, basisrust en concrete communicatie belangrijk

Eenmaal iemand met autisme aan de slag kan, is kunnen blijven leren op de werkplek belangrijk volgens de auteur. Dat kan zowel door aanpassingen, een mentor als tips voor de werknemer zelf.

De auteur staat tevens stil bij wie welke aanpassingen kan organiseren in de organisatie of het bedrijf.

Dat zijn dan mogelijks aanpassingen in het takenpakket (functiecreatie, jobcaring, jobstripping, jobverrijking, jobcrafting), op de fysieke werkplek, structuur in de werkdag, werkdruk (over – en onderprikkeling voorkomen), basisrust en concrete communicatie.

Hier staat opnieuw geen woord teveel, en geeft de auteur een mooi overzicht van wat je zowel als werknemer, als mentor en als werkgever kan doen om de pluspunten van autisme te combineren met de ervaring van de werkgever en de talenten van de werknemer. Wat misschien had gemogen is nu en dan een woordverklaring, ook voor de niet-Nederlandse lezers. Er staan soms iets te veel termen, woorden en afkortingen die ik heb moeten opzoeken.

Wat misschien ook te weinig belicht is, volgens mij, is hoe iemand met autisme in de groepsdynamiek op de werplek kan groeien, en hoe conflicten verklaard en aangepakt kunnen worden zodat zowel het team, de werkgever als de autistische werknemer ermee kan evolueren.

Waarom vinden van werk lastig is voor autisten

Succesvol aan het werk heeft volgens dit boek vooral te maken met autisme begrijpen, de voordelen van een autistische werknemer in een team, jezelf goede vragen stellen vooraleer te solliciteren, en op de werkvloer ontwikkelen van je talent.

Het vinden van werk is lastig, volgens de auteur, omdat autisten zichzelf slecht kunnen verkopen en tijd nodig hebben om zich nieuwe werkzaamheden eigen te maken. De andere manier van informatie verwerken en het alarmsysteem in het oog houden is belangrijk om de autistische werknemer te laten bloeien. Als mensen met en zonder autisme elkaar willen leren verstaan helpt dat al veel.

Wat ik goed vind in dit boek en wat beter kan

Wat dit boek goed maakt volgens mij, zijn de meestal nuchtere positie tegenover werk voor autistische mensen (niet iedere autist kan aan de slag), voorbeelden van autistische mensen die werk zoeken en vinden, in vraag stellen van wat elders vanzelfsprekend wordt gevonden op vlak van werk en oog voor evenwicht tussen theoretische en praktische inzichten.

Wat volgens mij de kwaliteit van dit boek aantast, zijn daarentegen de focus op de Nederlandse situatie, nu en dan wat wensdenken, de veralgemening wat betreft kwaliteiten en verwarrende informatie wat betreft de economische voordelen van autisten. In dat laatste deel heeft de auteur het immers over het statuut van mensen met een (arbeids)handicap of met beperkingen, waar lang niet alle autistische werkzoekenden voor in aanmerking komen.

Tot slot: een aanrader, ook al is niet alles even goed

Tot slot vond ik dit boek overwegend positief en bruikbaar voor een potentiële werknemer met autisme en zijn of haar omgeving of hulpverleners. De kwaliteit van dit boek is volgens mij zeker niet overal even sterk, en hier en daar zal een kritische lezer zijn of haar wenkbrauwen hevig fronsen. Toch zijn de praktische insteek over beter solliciteren en hoe de werkplek kan ingericht worden om optimaal te werken als autistische werknemer de reden waarom dit boek een plaats in mijn boekenkast heeft verdiend.

Succesvol aan het werk met autisme van Maarten van Klaveren is in paperback in 2022 uitgegeven bij Uitgeverij Hogrefe onder ISBN 9789492297280. Op de website van de uitgeverij vind je ook een aantal downloads die horen bij het boek. Ze zijn vrij downloadbaar en geven behalve nuttige informatie ook een beeld van het boek.