Tegenwoordig absorbeert ze kennis als geen ander en springt ze tussendoor, om haar gedachten af te leiden, lustig op de trampoline. Het leven heeft er voor deze vrouw met autisme echter lang heel anders uitgezien. Al vroeg in haar leven kreeg ze immers te horen dat ze een ding nooit ging kunnen: studeren.

Nog steeds vindt haar volwassen zoon het toch wat vreemd dat zijn moeder op haar 61 jaar daar toch nog mee is begonnen. Waarom geniet ze niet gewoon van wat het leven dat haar nog rest? In plaats van op sombere avonden als deze de deur uit te gaan om met vreemden les te volgen? De levenslustige vrouw met gitzwarte krullen en vriendelijk gezicht schudt echter beslist haar hoofd. Nee, zij is vastberaden om alsnog haar diploma secundair onderwijs te halen en verder te studeren.

Daarom is Rosa Simons nu een van de 128 leerlingen die werken en leren. Als kok, verpleger, taxichauffeur of verkoper. Ze doen het allemaal vrijwillig, om later verder te studeren in het hoger onderwijs of om een ander beroep te kunnen uitoefenen. Of misschien doen ze het ook om aan zichzelf te bewijzen dat ze meer kunnen dan voorheen van hen werd gedacht.

‘Alles zal goed komen als je doet wat moet’

Rosa Simons wilde altijd wel studeren, maar dat mocht of kon niet, en later durfde ze het niet meer aan. Het werd haar lang ook alles behalve gemakkelijk gemaakt. Om te beginnen werd ze geboren met autisme. Sinds een jaar of zeven is dat vastgesteld, na decennia van andere diagnoses. Zo kreeg ze van een psychiater te horen dat ze zwaar depressief was, en dat alles goed zou komen als ze dat aanvaardde. Mevrouw Simons antwoordde de psychiater toen dat daar niets van aan was, en werd op staande voet verdere therapie ontzegd.

Eigenlijk had ze na die ervaring gezworen nooit nog bij een psychiater te gaan. Tot ze op een bepaald moment in haar werk, als verzorgster van kinderen met veel zorgnood, een psychologe vroeg of zij dacht dat ze werkelijk  depressief was. De psychologe zag niet meteen tekenen van depressie, maar vermoedde wel dat er  met haar iets aan de hand was waarvoor ze hulp kon gebruiken. De psychologe gaf ook de de naam mee van een vrouwelijke psychiater. Die vertelde Rosa na enkele gesprekken dat er sprake was van autisme. En dat er voor haar helaas geen praktische hulp voorhanden was.

Dat vond Rosa Simons al bij al niet eens zo erg. Nu wist ze minstens wat er aan de hand was en kon ze zichzelf informeren. Langzamerhand kon ze een vinger leggen op hoe ze dacht, waarom ze volgens anderen soms vreemd reageerde, kortom, hoe ze was. Niet zozeer depressief dus. En ze vond weer moed om haar secundair onderwijs, waarvoor ze vroeger ‘te dom’ werd geacht, te volgen. Had ik dat vroeger kunnen doen, zegt ze, dan was ik zeker wetenschapper geworden. Moleculair biologe bijvoorbeeld.

Thuis weggevlucht zonder de kans om te studeren

Lang geleden had ze jammer genoeg weinig keuze. Die maakte haar vader wel voor haar. Zo ging dat in die tijd, en in hun familie. Ze moest gaan werken, zei vader, punt uit. Uiteindelijk ging ze weg van huis en stapt ze op een trein, ondanks de dreiging van haar vader om haar te verstoten. Wanneer ze over haar vader spreekt, is dat in het plat dialect. Vader sprak niets anders, kon niets anders.  Hij had nooit de kans gekregen om te studeren. Dus werd hij tuinier, weliswaar zeer tegen zijn zin.

Rosa vluchtte van thuis weg hoewel ze nauwelijks met mensen om kon, en een tijd lang doelloos ronddwaalde. Voorbijrijdende mannen dachten wel eens dat ze een prostituee was. Na een tijd ontmoette ze de man van haar leven, met wie ze twee jongens op de wereld zette. Hij kon als geen ander organiseren, vertelt ze. Ze hadden geen geld maar toch kwamen ze telkens weer rond.

Tot de dag dat hij van de ene op de andere dag verdween. Zonder nog iets van zich te laten horen. Ook hij hield het met haar niet meer uit, vertelt ze. Tijdens de periode die daarop volgde, sloot ze zich na zeven uur ‘s avonds op in haar slaapkamer. Haar kinderen konden haar daarna alleen in hoogste nood zien. Haar hoofd was zo aan het dreunen dat ze haar autisme na zevenen niet langer kon camoufleren. Ze ontplofte, of liever, implodeerde. Alleen liggen op bed lukte nog. Net als andere mensen met autisme met bovengemiddelde begaafdheid lukte het haar met veel moeite ‘normale’ sociale gedragsregels te volgen, maar kostte het haar enorm veel energie. Waardoor ze uiteindelijk vastlopen door oververmoeidheid.

Overdag dieetassistente, ’s avonds leerling secundair onderwijs

Net als op andere dagen is Rosa Simons vandaag om zes uur opgestaan. Ze nam de bus naar het Centrum voor Paramedische Zorg van haar stad, waar ze als dieetassistente is. Zodat er in de bus zo weinig mogelijk lawaaierige schoolkinderen zijn. Even na twee zit haar werk en vertrekt ze terug naar huis, waar ze een half uurtje gaat liggen, haar ogen sluit en probeert te slapen. Rond half drie zit ze aan haar tafel om er te studeren tot klokslag vijf uur. Uit gewoonte begint ze met enkele Engelse zinnen, hoewel ze dat vak allang achter de rug heeft. Daarna komt Latijn en vervolgens wat ze haar studieplanning heeft staan.

Haar computer is haar belangrijkste werkinstrument. Met tekstverwerker houdt ze bij wat ze al geleerd heeft voor een bepaald vak. Dat drukt ze af, markeert het belangrijkste, bergt het op in mappen, die ze meeneemt naar de lessen. Een van haar patiënten heeft haar ooit de tip gegeven de leerstof grafisch aanschouwelijk te maken omdat het klakkeloos van buiten leren niet goed in het verstand blijft.

Leren werkt bevrijdend maar al de rest van onderwijs volgen is minder gemakkelijk

Sinds een jaar of twee werkt ze op die manier. Het leren werkt bevrijdend maar het gaat haar niet gemakkelijk af. Vooral in het begin ondervond ze veel moeilijkheden. Alleen onderweg naar de school, zoveel indrukken, het werd haar regelmatig teveel. Om nog maar te zwijgen over de zoektocht naar de juiste plaats. Eenmaal de juiste lesruimte gevonden, nam ze steevast een zitje op de eerste rij. Ze heeft liever niemand tussen haar en de lesgever. Als ze te laat is, lukt dat niet altijd, en moet ze na een tijdje de les verlaten. Hoe meer er verkeerd gaat, of hoe meer ze daardoor spanningen ervaart, hoe minder ze daarmee om kan. Het lukt haar niet dit te verklaren of minstens niet genoeg naar haar gevoel.

De Rovers van Schiller, de coach en de aanpassingen

De les Duits begint meteen. Mevrouw Simons is hyper alert, alsof ze erop voorbereid is dat er iets onvoorspelbaar zal gebeuren waarop ze op een of andere manier zal moeten reageren. Ze zit nu volledig in haar camouflagemodus. Waarin ze bijna volledige controle heeft over hoe ze op haar omgeving reageert. Waarbij ze zichzelf voortdurend checkt op gedrag dat als ‘anders’ of ‘afwijkend’ zou kunnen overkomen.

In de les Duits van die avond staat het toneelstuk ‘De Rovers’ van Friedrich Schiller gepland. Rosa Simons neemt de oude Moor, de vader van het bendehoofd, voor haar rekening. Ze leest behoedzaam. De rest van het uur blijft ze stil. Ze heeft tijd nodig om de nieuwe informatie te verwerken.

De vijftigjarige Inge geeft sinds tien jaar les op deze school. Ze is niet alleen lerares Duits maar ook de coach van mevrouw Simons. Samen hebben ze een lijst opgesteld met tien ‘redelijke aanpassingen’, zoals ‘een hoofdtelefoon helpt om me te concentreren tijdens het afleggen van een examen’, of ‘mocht groepswerk echt noodzakelijk zijn bij een opdracht, moet er toegekeken worden bij de samenstelling van de groep’. Dit documentje wordt aan alle lesgevers overhandigd.

Om met haar autisme rekening te houden, heeft de school waar Rosa Simons les volgt een speciaal statuut als persoon met een handicap geregeld. Zo heeft ze meer tijd om schriftelijke examens af te leggen en wordt er meer rekening gehouden met haar. Coach Inge kan zich iets voorstellen bij de vragen van Rosa, haar zoon heeft immers ook autisme.

‘In het gewone dagonderwijs hebben de meeste studenten dezelfde ontwikkeling en levenservaring ’ vertelt Inge, ‘maar in het avondonderwijs voor volwassenen zijn er verschillen en worden die uitgespeeld’. Vooral in de vakken Duits en Engels wordt het dagelijks leven van cursisten zoveel mogelijk betrokken. Zo verwerken ze hun eigen leven in de teksten die ze kiezen, bespreken, voorlezen en schrijven.

Cursisten die een leven met ontbering, stress, een moeilijke familie maar ook de wens verder te komen hebben, hebben een eigen idee over het conflict dat wordt besproken in ‘De Rovers’ van Schiller. Zij interpreteren de tekst anders dan de leerlingen in het dagonderwijs die vooral met zichzelf en hun puberteit bezig zijn. Net als Rosa zijn haar medecursisten niet langer beschaamd om hun interpretaties vrij mee te delen.

Gevochten maar geenszins gelukt om aan het leven deel te nemen

Rond half tien is de les voorbij. Voor Rosa Simons is het dan weekend. Ze wandelt door de gangen van het schoolgebouw, waar aan de muren schilderijen hangen van de leerlingen. Rosa neemt de bus naar huis. Dit keer is het een dubbeldekker. Waarop ze steeds onderaan zit, uit hoogtevrees.

Thuis gekomen gaat ze terug naar haar studiekamer met een kleine tafel en twee stoelen. Er hangt een zware Vanillegeur in de lucht van de geurkaarsen die haar kalmeren. De studiekamer is extreem netjes en opgeruimd, het enige wat open ligt is een wiskundeboek op een pagina met oefeningen met grafieken.

Rosa Simons vertelt dat ze veel jaren alleen gevochten heeft om te overleven. Ze wilde nochtans graag vrienden leren kennen en volop aan het leven deelnemen. Dat is volgens haar geenszins gelukt. Recentelijk heeft ze geprobeerd een studiegroepje op te richten rond Latijn en Wiskunde, maar dat heeft niet gewerkt. Omdat de anderen met mij niet om kunnen, zegt ze.

Afscheid van moeder en van vader

Op haar zestigste heeft mevrouw Simons het gevoel dat ze nergens helemaal aanvaard wordt, dat ze in het leven sterk benadeeld is. Al kreeg ze veel wellicht goed bedoelde adviezen mee. “Veelal kreeg ik te horen hoe ik mij anders moest gedragen om toch geaccepteerd te worden”. Dat heeft ze intussen allemaal geprobeerd. Toch is mevrouw Simons geen pessimistische vrouw. Als ze het niet meer zitten, zet ze een plaat op van de Rolling Stones. Daar kan ze zo van genieten. Dan is ze meteen weer gemotiveerd, zegt ze. En dan kan ze weer gericht verder werken naar haar doel: in mei volgend jaar haar diploma halen.

In haar bescheiden woning heeft Rosa Simons een boekenrek staan. Reisgidsen, woordenboeken, romans. Aan de glazen deur van de boekenkast  hangt een ingangskaartje voor een concert van de Duitse toneelspeler en zanger Peter Kraus. Ze ging ernaartoe om haar moeder te gedenken. Pas na de dood van moeder, in 1975, kwam Rosa te weten dat haar moeder een grote fan was van die man. Rosa wilde met dit concert het hoofdstuk met haar moeder afsluiten.

Als ze haar diploma secundair onderwijs behaald heeft, wil ze graag filosofie of wetenschap studeren, en misschien communicatiewetenschap als tweede keuze. Was ze jonger geweest, dan was het zeker moleculaire biologie geweest, zegt ze. Ze denkt regelmatig terug aan haar vader, wiens droom het was hogerop te klimmen en politicus of zelfs staatsman te worden. Wanneer ze volgend jaar haar diploma in haar handen zal hebben, dan heeft ze dat ook een stukje voor hem gedaan. Weer een hoofdstuk afgesloten.

Tot slot: tijd om te ontspannen op een trampoline

Tijd om te ontspannen, nu, vind mevrouw Simons en ze springt op en neer op een trampoline die in haar studeerkamer staat. Dat doet ze telkens wanneer ze langere tijd aan haar tafel heeft gezeten. Omdat haar rug anders teveel pijn doet, en omdat ze vindt dat haar gedachten af en toe eens flink door elkaar geschud moeten worden om alles op de juiste plaats te laten komen. Elke sprong eindigt ze op een been. Zo blijft ze jong, is ze jong, terug, helemaal in het moment.

 Geïnspireerd door ‘Frau Stephan geht zur Schule‘, verschenen in Der Tagespiegel op 2 april 2018.