Meer dan eens krijg ik via mail verhalen te lezen van mensen met autisme die hetzij in de sollicitatieprocedure hetzij op de werkvloer vijandige of bitsige reacties ervaren.

Joachim en Sarah … leugenaar en gebrek aan expertise?

Joachim, universitair geschoolde man met autisme, kreeg bijvoorbeeld te horen dat hij zijn sollicitatiebrief in het vervolg zelf maar eens moest opmaken. ‘Als u hier uw expertise, die u in uw brief beweert te hebben  niet kan waarmaken, noem ik dat oneerlijk zijn, en als ik ergens niet tegen kan, zijn het leugenaars’ kreeg hij te horen. Terwijl hij in zijn mail schrijft dat hij niet eens de tijd had gekregen om uit te leggen wat hij bedoelde. ‘Ik had net de indruk dat die werkgever niet wist waar hij over sprak. Wat zou jij zien als expertise, die bv samen hangt met autisme?’.

Sarah, praktisch geschoolde vrouw met autisme, beschreef dan weer de vijandigheid die zij had ervaren bij collega’s in de zorgsector. ‘Omdat ik teveel bezig was met de ouderen, teveel focuste op taken en details en te weinig oog had voor de geest van de organisatie. Ik wist niet wat ze bedoelde. Ik kon alleen maar antwoorden dat ik niet in spoken geloofde’. Bovendien zou zijn ook ‘de nodige expertise’ missen. ‘Nog een woord dat ik niet snap, ik voelde me vooral dom. Kan jij me uitleggen wat ik fout deed?’.

Lijstjes van ‘sterktes’ van mensen met autisme … de diagnostische criteria omgedraaid?

Het zijn reacties die mij erg aangrijpen omdat ik ze zelf ook vaak heb ervaren. Tegelijk zijn er ook veel publicaties en campagnes die focussen op de expertise die eigen zou zijn aan mensen met autisme of toch zou voortvloeien uit autistisch denken. Zelf schrijf ik mijn sterktes liever toe aan mezelf (een geheel van ontelbare invloeden) dan aan mijn autisme. Toch kan ik me goed voorstellen dat expertise is door ieders eigen autistisch denken extra wordt gestimuleerd en geactiveerd.

Over die sterktes, talenten en mogelijkheden is er enorm veel te vinden, zowel zinnige als volstrekt onzinnige uitspraken. Als ik sommige lijstjes van ‘sterktes’ van mensen met autisme lees, lijkt het wel of de lijstjesmaker in kwestie gewoon de diagnostische kenmerken van autisme omgedraaid heeft.

Zo maakte ik onlangs, op basis van lijstjes op websites, sociale media en uitspraken in de pers, een samenvatting van de meest vernoemde sterktes en kwam op volgend resultaat: ‘mensen met autisme weten wat de ander denkt en van zichzelf bewust zijn in de context, initiatief nemen in sociale situaties, gevoel hebben voor anderen, zich kunnen afsluiten voor storende zintuiglijke prikkels zonder dat sociale contacten daaronder lijden en, niet in het minst, kunnen inspelen op veranderingen’. Van de druk die je daaruit op je voelt neerdalen kan je toch niet anders dan depressief of moedeloos worden?

Leermeesters met een gevangen stem

Intussen kwam ik, toevallig of niet, terecht bij een nieuw boek rond autisme dat mooi aansluit bij bovenstaande ervaringen en er een verklaring probeert voor te vinden.

‘Leermeesters met een gevangen stem: essays over autisme’, is geschreven door Inge Lemke, biologe en lerares met ervaring in het buitengewoon onderwijs, en gaat onder andere dieper in op ‘hoog functionerend autisme in een professionele context’. Hoewel ik mezelf vragen stelde bij het toevoegsel ‘hoog functionerend’, vond ik de tekst anders vrij genuanceerd. Uiteraard heeft het boek veel meer te bieden – zo staat er ook een verruimend essay in onderwijs aan huis voor jongeren met autisme – maar dat komt vast en zeker in een van de volgende stukjes op deze blog nog aan bod.

Wat mij vooral aantrekt in dit dun boek, is Inge Lemke’s visie op te weinig aangeboorde expertise van mensen met autisme. Na het lezen van Lemke’s boek is het duidelijk dat deze expertise niet zo maar te koppelen valt met bestaande profielen, vacatures of functies op de arbeidsmarkt. Vooralsnog is die laatste hoofdzakelijk aanbodgericht, en wordt niet gekeken naar de expertise zelf, maar in welke mate iemand in aanmerking komt voor wat een werkgever in gedachten heeft. Die gedachten zijn doorgaans erg wisselend, meestal discriminatoir, nogal eens verward en vaak tegenstrijdig en rigide.

Bronnen en misverstanden rond de expertise van mensen met autisme

Om te beginnen liggen de bronnen van de expertise van mensen met autisme volgens Lemke zowel in hun andersoortige, onvolledig en discontinue identiteitsontwikkeling als in hun beleving van een ander mens- en wereldbeeld. Hoe die bronnen zich ontwikkelen kan je in haar boek lezen.

De expertise zelf ligt volgens Lemke niet zozeer in de sterktes of talenten van mensen met autisme. Wie zich daar vooral op richt, ziet uitsluitend compensatiekracht waarmee iemand met autisme zich eerst staande probeert te houden en zich vervolgens te pletter overleeft. Ook de persoonlijke passies vormen niet de x-factor van mensen met autisme. Ze helpen mensen met autisme weliswaar om zich te profileren, maar de valkuil bij uitstek van arbeidsbegeleiders is die passies te willen omvormen tot betaald werk.

De waardevolle anders-automatismen

De echte expertise bestaat daarentegen uit de ‘anders-automatismen’, die vaak het voorwerp zijn van therapieën en methodieken om ze af te leren. Het zijn net die (niet aan te leren) vaardigheden die waardevol zijn en die behoren en voortvloeien uit autistisch denken, uit de manier hoe mensen met autisme informatie verwerken en betekenis verlenen, die volgens Lemke hun expertise uitmaken.

Zo zijn mensen met autisme volgens Lemke, en niet echt verrassend, intuïtief het sterkst ontwikkeld. Daarnaast zijn ze sterk in het verbanden kunnen leggen die op het eerste gezicht van de pot gerukt zijn maar uiteindelijk waardevolle analyses blijken te zijn.

Mensen met autisme blinken ook uit door hun gave generalist te zijn, naast de specialisaties die voortvloeien uit hun passies. Een andere gave die mensen met autisme zouden hebben, is de gave goed te kunnen spiegelen. Laatst, maar niet in het minst hebben mensen met autisme, op voorwaarde dat ze in een omgeving zijn die hen veiligheid en vertrouwen biedt, ook de waardevolle gave het hart te openen en te komen tot een waarachtig en/en-verhaal met uitzonderlijke loyaliteit en doorzettingsvermogen.

Tot slot : wachten op de arbeidsmarkt ? 

Wie deze expertise toetst aan de organisatie van coaching van mensen met autisme en de arbeidsmarkt zelf, schrikt ervan hoe incompatibel zowel begeleiding als arbeidsmarkt zelf zijn met de echte expertise van mensen met autisme. In het beste geval zijn mensen met autisme aan het werk met randcapaciteiten of neveneffecten van hun compensatiekracht en copingvernuft, maar wordt hun expertise ongebruikt gelaten.

Zij wachten, de een al geduldiger dan de andere, op het moment dat actoren op de arbeidsmarkt uit hun sluimer ontwaken en werk maken van werk. Zij wachten echter ook op begeleiding die hun expertise aanspreekt en die zich kritisch constructief opstelt, en mensen met autisme als een partner en niet als grondstof of pasmunt ziet. Zij wachten uiteraard niet voor henzelf, maar ook voor mensen met autisme in alle andere gevallen. Mensen met autisme wiens incompatibele expertise onbenut blijft of die er boeken of blogs als deze mee schrijven.

Geïnspireerd door Leermeesters met een gevangen stem: essays over autisme van Inge Lemke van Autinteger, uitgegeven bij Gompel & Svanscina (2018)