Op een zomerse dag, al bijna een kwart eeuw geleden, nam een leerkracht Nederlands mij terzijde vlak na een alweer veel te moeilijk examen, in een veel te warme studiezaal.

Hij had gezien dat ik, zoals vaak tijdens examens, badend in het zweet tot op het laatste moment probeerde alle vragen perfect in te vullen. Met wisselend succes vaak. Ik haalde meestal net de top tien in een klas van achtentwintig leerlingen. Ik vond dat goed genoeg. Ik mikte elk jaar op 66%, en eindigde meestal op 68%. Van leerlingen die meer dan 70% hadden vond ik dat ze best in een moeilijker studierichting mochten zitten, en leerlingen van minder dan 50% konden ook beter een andere studierichting zoeken (of meer bijles krijgen). 

‘Mijnheertje’, sprak hij me aan in Algemeen Beschaafd Nederlands. ‘Als er iemand aan de deur klopt, mag je daar niet doof voor blijven. Je moet voor hem of haar openen of ‘binnen, ze is niet op slot’ roepen. Als de klop voor jou was, tenminste. Hoe je dat komt te weten, is je levensles. Jij zal dat goed kunnen’. Het was voor mij een raadsel wat hij bedoelde. Mijnheer Patatje, zoals de meeste leerlingen hem noemden in de gangen, moest, in de late jaren tachtig, weinig hebben van ouders die om aanpassingen vroegen, of leerlingen die, zoals ik, een diagnose inbrachten om bepaalde ‘gunsten’ te krijgen. ‘De kwaliteit van het onderwijs in ons college mag er niet onder lijden’, klonk het toen al. Uitdrukkingen en dubbelzinnige opmerkingen zijn nog steeds een uitdaging voor mij, maar toen nam ik nog veel meer letterlijk. Tegenwoordig zou ik het interpreteren als ‘grijp de kansen die je tegenkomt’, of iets in die zin. Het zou natuurlijk ook iets anders kunnen betekenen, zoals ‘help wie beroep op je doet’, of ‘

Een kans aanpakken of niet, dat is voor mij vaak de hamvraag geweest, maar tegelijk ook een hele moeilijke opdracht. Ik vind de waarde van zo’n kans die zich voordoet namelijk moeilijk in te schatten. Een kans zien, er mij van bewust worden, vind ik al een hele uitdaging. Het is verleidelijk om blind te blijven voor (al dan niet geboden) kansen als je werkt, in een relatie bent, naar een doel werkt, bezig bent aan een boek, of gewoon opgeslorpt wordt in het leven. Met een autistisch brein onder mijn schedeldak, kan het bovendien hevig knetteren als er dan een nieuwe uitdaging op mijn weg komt. Vaak op het minst gelegen moment.

Mijn eerste reactie op een kans is meestal die te negeren, als een grap af te doen of als een veel te groot risico te zien. Of ik beantwoord ze met standaard formules als ‘ik ben er niet klaar voor’, ‘het is tegenwoordig crisis, dus helemaal geen goed moment’ of ‘was dit nu maar twintig jaar vroeger gekomen’. Die reacties blijken nadien even vaak juist als verkeerd.

Op sommige aanbiedingen ga ik niet in omdat ze verdacht verwoord zijn volgens mij (zoals de ‘dit is de kans van je leven’), omdat ik er op dat moment geen energie voor heb, of omdat ze komen van mensen die ik niet helemaal vertrouw. Op andere aanbiedingen ga ik wel in, maar stel mijn voorwaarden. En soms worden kansen niet aangeboden, maar maak ik ze zelf. Door iets te proberen, iets dat me te binnen schiet. Dat ligt vaak verder uit mijn comfortzone dan de uitdagingen waarvoor anderen me willen uitnodigen.  

Op een moment dat ik een kans aangeboden wordt, of het nu is om een wereldreis te maken, iemand die iets wil gaan drinken of een gesprek wil, een ‘uitdagende baan’ aan te nemen, een levensdroom in vervulling te zien gaan, promotie te krijgen, of naar een splinternieuwe ‘sociale huurwoning’ in een andere stad te verhuizen, heb ik wel eens de indruk dat er van alle kanten aan mijn mouw wordt getrokken. Of ik wel op dit op of dat gelet heb, of ik me bewust ben dat dit en dat zal veranderen, of ik er wel goed over heb nagedacht … wellicht goed bedoeld maar ik kan daar vreselijk zenuwachtig en geprikkeld van worden. Al die ‘goede raad’ heeft meestal als gevolg dat ik de kans uit de weg ga, omdat ik erdoor overprikkeld raak. Ik bepaal liever zelf of ik raad nodig heb of net niet.

Heb ik in de voorbije jaren vaak de deur geopend als er aangeklopt werd? Ondanks alle reserves wel, denk ik. Het heeft een lappendeken aan ervaringen gebracht, waar ik heel blij om ben. Er is weinig echt afgewerkt, of goed gegaan, maar dat is naast de kwestie. Het belangrijkste is de klop beantwoorden, welke die is (Sinterklaas, slecht nieuws, de liefde of het geluk, de groene man, een of andere ziekte Magere Hein, … ), en wat er te doen staat, open doen of niet. Dat is voorlopig de belangrijkste bezigheid in mijn leven