Kunnen mensen met autisme liegen ? Een vraag die al eens gesteld wordt op een avond waar (groot) ouders aanwezig zijn.

Volgens de Wikipedia, volgens sommigen de bron van alle leugens (sic), is een leugen een bewering die met opzet in strijd is met de waarheid.

Zelf vind ik dat die definitie nogal moeilijk ligt. Ik vind namelijk de waarheid meestal nogal relatief is. Grotendeels gebonden aan een context, en in functie van de levenskwaliteit in een omgeving.

Sommige ‘waarheden’ verkondig je immers niet in bepaalde omgevingen omdat dit je leven in die omgeving op lange termijn zeer onaangenaam zou kunnen maken. Bovendien ben ik als persoon met autisme grotendeels blind of minstens slechtziend om in te zien wat de waarheid is in een bepaalde omgeving.

Er zouden, uitgaand van de omschrijving in de Wikipedia, gradaties zijn, in de mate van opzet en in de mate waarin de bewering afwijkt van de waarheid.

Het ultieme punt van afwijking noemen we dan liegen (‘ik ben te laat omdat mijn partner nog een dringende boodschap had’), waarbij er sprake is van schade aan anderen door wat iemand zegt.

Iemand iets wijsmaken (‘ik ben blijven wachten bij de spooroverweg’) zou dan iets minder erg zijn, omdat het ‘slechts’ schade berokkent aan derden, mensen die minder betrokken zijn bij de situatie. Dat laatste zou volgens sommigen dan wel kunnen, hoewel het onderscheid soms niet zo evident is.

Bij afwezigheid van opzet spreken we van een fantasie of een vergissing. Bij geringe afwijking van de waarheid spreken we van een halve waarheid, overdrijving of net bagatellisering.

De kans dat ik de volledige waarheid spreek is, denk ik, quasi onbestaande. Ik geloof ook niet dat er mensen zijn die waarheid spreken. Een deel ervan is wel ter goede trouw, dat is al heel wat.

Naar mezelf toe verbloem, overdrijf ik in positieve zin graag wat er gebeurt, naar anderen toe ben ik daar wellicht té correct in. Een waarheidsextremist dus in zekere zin.

Ik maak ook wel vergissingen, en ik heb een grote fantasie. Dat laatste is overigens niet hetzelfde als verbeelding, wat volgens mij meer ‘in de toekomst plannen of de impact van gebeurtenissen kunnen inschatten’ is.

Sommige culturele gebeurtenissen zoals Sinterklaas, Sint-Maarten, de paasklokken, Kerstmis, … liggen soms al moeilijker. Wat is er van waar en wat niet ? Bestaat Sinterklaas ja of nee ? Op zich een erg moeilijke situatie. Want Sinterklaas bestaat uiteraard als (erg mooi) verhaal, maar niet letterlijk. Net zoals het kindje Jezus op Kerstmis is geboren, in het verhaal uiteraard, en nog steeds voort blijft geboren worden. Er zit altijd een stukje waarheid in. Het is niet omdat het niet echt gebeurd is, dat het een leugen is.

Sommige mensen zijn ook wel bang van fantasie, ook niet-autistische mensen. De omgang met sprookjes bijvoorbeeld, zegt heel wat. Zo zijn er mensen die ‘kindvriendelijke’ sprookjes verzinnen, of weigeren sprookjes voor te lezen voor hun kinderen, uit angst voor mogelijke schade. Sommigen zien het ook als ‘liegen’, in de zin dat ze menen iets te vertellen dat niet ‘echt’ is. Terwijl ze natuurlijk de hele dag door uiteraard veel ‘onechtere’ dingen vertellen. Zoals ‘eet sla omdat ik het lekker vind’, of ‘ga naar school om later als je groot bent veel te kunnen’.

Leugens voor bestwil, uiteraard, maar vergeleken met een sprookje lijken ze me veel minder onschuldig.

De manier waarop sprookjes en (mythologische) verhalen benaderd worden is natuurlijk erg belangrijk.
Soms wordt het nieuws ook al eens vermeld in gesprekken over leugens. Overigens vind ik het nieuws soms op zich wel erg komisch, in de zin dat het een opboksen van verschillende verhalen is, zo onecht dat het wel komisch wordt. Maar ik kan me voorstellen dat niet iedereen daar meteen doorziet, en dan wordt het inderdaad wel erg triest om naar te kijken.

Het is wel zo dat ik, gezien de contextblindheid, vaak overdreven voorzichtig ben in beweringen naar anderen toe, en de risico’s ‘overschat’ om geen schade te berokkenen. Ik heb namelijk het gevoel dat die schade overdreven op mijzelf teruggeworpen wordt. Dat ik dus voor meer schade moet opdraaien dan ik er eigenlijk berokken heb.

Bovendien gebeurt het vaak dat als iemand met autisme, zoals ik bijvoorbeeld, liegt dat meteen uiterlijk zichtbaar wordt. Mensen beginnen te zweten, krijgen een ander kleur, beginnen te stotteren. Sommigen kunnen weliswaar een hele constructie bedenken, maar deze blijft na alles toch erg wankel. Verbaal liegen lukt dus nog net, non-verbaal liegen is heel erg intensief en moeilijk. En mensen met autisme zullen sneller door de mand vallen omdat hun woorden niet ondersteund worden door wat hun lichaam zegt. Ze zijn als het ware ‘incongruent’, ‘onecht’. Wanneer hun denken, voelen en handelen niet rechtlijnig zijn, zal iemand anders het veel sneller opmerken.

Echter, wanneer iemand met autisme iets vertelt dat volgens hem of haar “waarheid” is, en leg maar eens uit dat dit niet het geval is, dan is er volgens mij geen sprake van liegen. De persoon is nu eenmaal overtuigd van zijn of haar gelijk, en heeft geen intentie om schade te berokkenen. De buitenwereld zal dit misschien andere interpreteren, maar het is geen liegen.

Andersom kan ik een maatschappelijke leugen, een massaal onderschreven onterechte aanname, door de afstand die ik heb tegenover de samenleving veel sneller detecteren. Ik vermoed dat een aantal andere mensen met autisme dit vermogen delen. Anderzijds is het ook zo dat mensen met autisme zowel de individuele leugen minder doorzien, maar eens dat doorprikt is, zullen ze volgens mij het heel moeilijk hebben om nog met een leugenaar om te gaan. Het vertrouwen is dan toch moeilijk te herstellen of volledig gebroken.

Een kennis stelde me onlangs de vraag wat mijn reactie zou zijn op twee mogelijke situaties, die al eens voorkomen. Stel, ik ben gaan eten. Eigenlijk was het iets dat ik niet zo graag lustte of dat ik op een andere manier klaar maak. Op het einde van de maaltijd vraagt de gastvrouw mij of het lekker was. Wat zeg ik ?

In het eerste geval (van het eten) zou ik zeggen: ‘om eerlijk te zijn, vond ik het fijn dat u probeerde iets te maken dat ik lekker vond, maar ik maak het op een andere manier klaar, (zou ik toch even zeggen hoe) en eigen kost smaakt nu eenmaal beter, vind ik, maar toch heel goed geprobeerd, en ik ben niet naar het toilet moeten lopen, dat is al heel wat hé’.

In het tweede geval ben ik te laat vertrokken voor een afspraak. Ik kom te laat aan, en wordt gevraagd om een uitleg. Wat zeg ik ? In de tweede situatie (te laat vertrokken): ‘mijn excuses dat ik te laat ben, maar onverwachte omstandigheden thuis (huishouden …) maakten dat ik minder tijd onderweg had’ (ook al paar keer gebruikt, overigens volledig de waarheid).’

Onlangs kwam ik wat te laat, ik had me overslapen (wegens een te lange droom waarin mijn vriendin voorkwam) en dus heb ik dat gezegd. Ik heb niet gelogen, niet gefantaseerd, en niemand iets wijs gemaakt.

Diezelfde dag zal ik een collega telefoneren tijdens het auto rijden (achteraf zei ze met iemand op het werk), waardoor ze tegen gehouden werd door de politie en te laat kwam. Ze vermeldde niet de politie maar zei dat ze haar kinderen nog moest afzetten aan de school. Dat vond ik pas gelogen. Anderen in gevaar brengen (onderweg), de politie bezig houden en dan nog sympathie vragen. Maar zij is dan ook geen vrouw met autisme.

Meestal berokken ik alleen schade aan mezelf door wat ik zeg. Soms gebeurt het wel dat anderen zich die schade toe-eigenen maar als ze dat willen, kan ik daar moeilijk iets aan doen.

Mopjes en grapjes zijn vooral moeilijk. Ik maak ze nooit opzettelijk. Mensen vinden meestal de context waarin ik iets vertel grappig. Andersom is het eveneens zo. Nochtans kijk ik wel graag naar bepaalde humoristische programma’s of shows.