Anna-Lee schrijft in een mail dat ze vaak de reactie krijgt dat ze te weinig ‘nee’ kan zeggen. ‘Voor een stuk klopt dat ook’, geeft ze toe. Ze geeft een aantal voorbeelden waarin ze liever ‘nee’ gezegd zou hebben maar het haar maar niet lijkt te lukken.

‘Op mijn werk vragen verschillende collega’s me vaak extra taken te doen, terwijl ik al overbelast ben maar ik durf het niet af te wijzen. Het gebeurt ook al eens dat mijn werkgever me vraagt over te werken terwijl ik al een afspraak heb die ik niet kan verzetten maar ik vrees dat hij me zal ontslaan, en ik als autistische vrouw geen werk meer zal vinden. Als mijn vrienden me uitnodigen voor een fijn feestje, en ik eigenlijk veel liever thuis zou blijven, lukt het mij niet om het af te wijzen en ga ik maar mee. Ook al weet ik dat mijn vriend dan jaloers zal zijn en zich zal uitwerken op mij, soms fysiek, hoewel ik hem heel graag zie en ik hem niet aan zijn lot wil overlaten. Als ik daarna naar de huisarts ga, stelt die wel eens behandelingen voor waar ik me niet prettig bij voel maar durf ik niet tegen hem in te gaan. Daarom durf ik mijn pijn vaak niet toegeven aan hem. Ook als ik ga winkelen, vind ik het erg moeilijk om de verkoper erop te wijzen dat hij iets heeft aangerekend dat ik niet heb gekocht. En zo gaat het maar door.’

Vooreerst vind ik het erg moedig dat je dit mailt. ‘Nee’ zeggen is, zeker als je je al overbelast voelt en de mogelijke gevolgen vreest, allesbehalve eenvoudig. Een aantal situaties die je beschrijft, herken ik heel goed, bij andere kan ik me moeilijk voorstellen hoe je je voelt maar wel dat het geen goede omstandigheden zijn. Zelf ben ik geëvolueerd in het ‘nee’ zeggen, maar dat is heel langzaam gegaan en ik moet nog altijd goed nadenken in situaties waarin ik ben geneigd ‘ja’ te zeggen of over me te laten lopen. Ik wil een aantal ideeën en strategieën met je delen omdat die je misschien kunnen inspireren, maar met dat voorbehoud dat ze geen gouden tips zijn, en vooral bij mij gewerkt hebben. Veel van wat ik hierna schrijf heb je ongetwijfeld al gehoord, deels of volledig.

Het begin van ‘nee’ zeggen ligt volgens mij bij zelfbewustzijn en zelfzorg. Ik vind het belangrijk om mijn eigen grenzen te respecteren, goed voor mezelf ete zorgen door regelmatig te pauzeren en te ontspannen. We worden voortdurend aangemaand om voor anderen te zorgen, maar dit kan alleen maar als we zelf niet overbelast raken. Overbelasting maakt het bovendien moeilijk om grenzen goed en duidelijk aan te geven.

Net zoals bij veel dingen in het leven, baart oefening kunst. Sommige mensen oefenen met ‘nee’ zeggen tegen zichzelf in de spiegel, maar dat vind ik niet zo’n goed idee. Begin klein, bijvoorbeeld door ‘nee’ te zeggen tegen de kassabediende in de supermarkt als die vraagt of je zegeltjes voor een spaaractie nodig hebt. Een andere mogelijkheid is een assertiviteitstraining, bij voorkeur een die rekening houdt met autistisch denken, te volgen. Verwacht er geen wonderen van, maar met rollenspellen en praktische oefeningen kan het soms helpen vertrouwen op te bouwen. En wie weet ontmoet je er, zoals ik, ook leuke mensen.

In de eerste plaats is ‘nee’ zeggen een kwestie van goede communicatie. Aangezien je als autistische persoon een aanleg hebt voor eerlijkheid, is het belangrijk dat je eerlijk bent in je overbelasting. Je moet jezelf daarbij niet verontschuldigen. Als het niet goed lukt om mondeling ‘nee’ te zeggen, kan je overwegen om dit schriftelijk te doen, via mail of via sms. Je kan ook besluiten om steun te zoeken, door te praten met iemand die je vertrouwt of te rade te gaan bij een groep van autistische mensen of bij een autismecoach. Zij kunnen je helpen om manipulatie en druk op tijd te herkennen en sterker in je schoenen te staan als je ‘nee’ zegt. Tot slot wil ik je ook aanraden om te zorgen voor een veilige thuissituatie, waarin je je veilig kan voelen en hulp te zoeken als je huiselijk geweld ervaart. Als je je thuis niet veilig voelt, moet dat een signaal zijn voor actie.

Hoewel je misschien niet direct aanleg hebt om ‘nee’ te zeggen is het volgens mij wel een vaardigheid die ontwikkelt kan worden, maar alleen als je jezelf tijd en ruimte geeft, en je niet te hard voor jezelf bent als het niet meteen lukt. Je bent zeker niet de enige autistische (en niet-autistische) mens die vaak moeite met ‘nee’ heeft of had. Er zijn ook heel wat teksten, blogs en boeken geschreven van autistische mensen over hoe zij ‘nee’ zeggen, en natuurlijk zijn er ook autismedeskundigen die hun licht hebben laten schijnen over ‘hoe nee te zeggen’.

Tips om ‘nee’ te zeggen (geïnspireerd op het boek overprikkeling voorkomen van Barbara De Leeuw)

1. Aan sommige dingen kun je niet ontkomen, maar je hoeft niet overal de hele tijd te zijn

Zijn crematies, bruiloften en jubilea verplichte bijeenkomsten waar je altijd tijdens de volle tijd bij moet zijn? Nee hoor! Zelfs bij dit soort belangrijke momenten kun je grenzen stellen en zorgen dat ze passen binnen jouw mogelijkheden.

2. Aan andere bijeenkomsten (zoals verjaardagen, een etentje met familie of vrienden) kun je een draai geven.

Ga een uurtje in plaats van de hele middag of avond.

3. Soms moet je ervoor kiezen om niet te gaan.

Het kan perfect zijn dat je door omstandigheden, zoals een volle agenda of overbelasting, niet in staat bent om aanwezig te zijn. Wees dan eerlijk en duidelijk, bied een alternatief (kom later langs), neem de controle (bepaald zelf wanneer), en geef extra aandacht.

Om af te ronden wil ik tien tips geven die mij helpen om ‘nee’ te zeggen:

1. Directe en Duidelijke Taal: Gebruik eenvoudige, directe taal. Zeg gewoon “nee” op een assertieve manier. Voeg indien nodig een korte uitleg toe.

2. Uitleg Geven (Optioneel): Je kunt een korte uitleg geven, zoals “Ik heb nu even geen tijd” of “Daar voel ik me niet prettig bij.” Doe dit op een neutrale en assertieve toon.

3. Alternatieven Aanbieden: Als je ‘nee’ zegt tegen een verzoek, kun je een alternatief voorstellen dat beter past bij jouw grenzen.

4. Assertieve Lichaamstaal: Maak oogcontact, houd een open lichaamshouding en spreek met een duidelijke stem om je ‘nee’ kracht bij te zetten.

5. Verwijzen naar Beperkingen (optioneel): Leg uit dat je door autisme bepaalde grenzen hebt. Bijvoorbeeld, “Door mijn autisme heb ik moeite met prikkels. Kunnen we dit gesprek in een rustigere omgeving voeren?”

6. Schriftelijke Communicatie: Kies voor schriftelijke communicatie wanneer mondeling ‘nee’ zeggen lastig is. Zo heb je de tijd om je woorden zorgvuldig te formuleren.

7. Gebruik van “Ik”-statements: Verwoord je grenzen vanuit je eigen perspectief. Bijvoorbeeld, “Ik voel me overweldigd als ik te veel tegelijk moet doen.”

8. Beperk Excuses* Maak geen uitgebreide excuses, want dit kan onzekerheid over je grenzen tonen. Een kort en krachtig “nee” is vaak voldoende.

9. Herhaling: Herhaal je ‘nee’ indien nodig, op een kalme en assertieve manier. Laat je niet van de wijs brengen door onverwachte reacties. Herhaal zoveel keer ‘nee’ tot het binnendringt.

10. Ondersteuning Zoeken: Zoek steun bij andere autistische mensen of bij een professional die je kan helpen met het stellen van grenzen.

Onthoud dat je het recht hebt om ‘nee’ te zeggen, ook al ben je autistisch. Wees trouw aan jezelf en je grenzen. “Nee” zeggen is een belangrijk onderdeel van gezonde communicatie. Door op een duidelijke en assertieve manier grenzen te stellen, kun je je eigen welzijn en je relaties met anderen verbeteren.