Van de rode draden in mijn leven irriteer ik mij het meest aan deskundigheid toegeschreven worden voor wat ik niet kan, en amateurisme voor wat ik wel kan. Zo ben ik allesbehalve een IT’er omdat ik iets af weet van computers. Ik ben ook geen elektricien hoewel ik wel vaak weet waar welk draadje zit, en wat het betekent als een zekering springt. Laat staan dat ik een bolleboos ben omdat ik goed kan studeren.

Maar wat ik zeker niet ben, is een mediawatcher, of, erger nog, auti-watcher. Nochtans zijn er mensen die hetzij zichzelf hetzij mij die laatste titel aanpraten.  Uiteraard lees en koop ik wel eens een boek. Soms over (mensen met) autisme, soms zelfs door een van hen geschreven. Ook kijk ik wel eens naar een film of een documentaire.

Zo kwam ik onlangs toevallig terecht bij Epiphany, een prachtige documentaire, waar zowel haaien als autisme in voorkomen, die verder deze maand aan bod komt in deze blog. Ook pik ik het een en ander op via de radio en uit geschreven media. Soms durf ik zelfs eens de televisie opzetten. Maar een autisme – of auti-watcher ben ik niet. Daar heb ik het veel te druk voor.

Zo keek ik een paar jaar geleden naar het programma Spuiten en Slikken. In de eerste plaats vooral voor de knappe Sophie Hilbrand. Verder ook uit fascinatie voor wat er daar aan bod kwam. Ik  had veel minder oog voor de bizarre man, ene Filemon, die af en toe in beeld mocht komen met allerlei vreemde experimenten en ervaringen. Rond drugs en bewustzijnsverruiming, of zo herinner ik me vaag. Als toenmalig gemeentelijk medewerker drugsbeleid was ik toen best wel bezorgd. Ik vroeg me af hoe dat in godsnaam zou eindigen met die man. Al die troep … dat kon niet goed aflopen.

Mijn bezorgdheid blijkt uiteindelijk terecht geweest. Al dat spuiten en slikken heeft zoveel jaar later immers een televisieprogramma rond autisme gebaard. Toegegeven, ik had zelf ook een format achter de hand (Diagnostiek op Dinsdag) en dat heeft het niet gehaald. Maar … ‘Het is hier autistisch’, het BNN-programma dat sinds gisteren loopt op NPO 3 (op donderdag om 21h05), kan daar een goede wegbereider voor zijn. Of niet, en dan is het natuurlijk ook best goed voor mij.

Inmiddels hebben een aantal bloggers met ervaring al hun kijk op het programma gegeven.

Een voorbeeld van een blogger die bewust niet keek, is Iksimij. Beeldvorming verander je niet door openheid van bekende mensen, stelt zij terecht, maar door persoonlijke gesprekken en contacten met mensen die ervoor open staan. De blogster vertelt waarom ze toch maar liever niet kijkt, en wil daarom zeker geen (negatief) oordeel vellen over het programma of Filemon zelf. Ze vindt het wel knap hoe Filemon  met alle ophef omgaat. Al doet hij dat net zo goed als mensen die hetzelfde overkomt en die niet in beeld komen, besluit ze.

Ten huize van Atypist daarentegen, keken de blogster en haar inmiddels wereldberoemde kat Pleuntje wel naar het programma. Atypist schreef over de beeldvorming van autisme in ‘Het is hier autistisch’ een mooi stuk. Zowaar met een link naar het interview met haar dat ik enkele jaren terug mocht afnemen over autisme en beeldvorming.

Atypist was vooraf toch wat sceptisch, geeft ze toe. In haar nabeschouwing schrijft ze vooral dat de stereotype beelden in het programma in evenwicht werden gebracht door de genuanceerde uitleg en de oprechtheid waarmee Filemon zijn eigen ervaring inbrengt.

Ze verwijst bovendien naar een mooi artikel op Autspoken.nl, Het is ook nooit goed. Daarin heeft Mariëlle Brink het over de reacties die aan het televisieprogramma voorafgingen. Ze hekelt onder andere de vooringenomenheid, zowel van mensen met als zonder autisme, en de overhaaste conclusies, onder andere op Twitter.

Op soortgelijke overhaaste conclusies wil ik mij alvast niet laten betrappen. ‘Het is hier autistisch’ loopt over meerdere afleveringen en kent wellicht nog vele wendingen. Het is dus wat voorbarig om het programma meteen af te schieten of de hemel in te schrijven. Te meer omdat het mij na de eerste aflevering niet duidelijk is wat de eigenlijke opzet is. 

‘Het is hier autistisch’ neigt ertoe een beeld te geven van de grenzen van het autismespectrum, maar slaagt daar voorlopig nog niet echt in. In mindere mate probeert het programma ook een inkijkje te geven in de stappen naar een diagnose. Daarbij wordt er al meteen blindgestaard op een bepaalde classificatie, een van de vele categorieën. Of op de manier waarop diagnostiek en de geestelijke gezondheidszorg in beeld wordt gebracht.

In het programma is er duidelijk een kwetsbaar spanningsveld tussen medische (individuele) en sociale (maatschappelijke) invalshoeken. Zowel over de terminologie als in de fragmenten die aan bod komen kan menig boom worden opgezet, maar destigmatiserend zou ik deze eerste aflevering alvast niet echt noemen.

Tot slot is Filemon is geenszins geremd door enige voorkennis. Noch van autisme noch van de autismegemeenschap en nog minder van wat een psychiater bijvoorbeeld doet. Dat hoeft niet erg te zijn, maar de uitspraken die hij daarover doet, vergroten volgens mij toch vooral het stigma.

Of deze Filemon autisme heeft of niet, autist is of niet, is voor mij niet echt relevant. Uit de eerste aflevering is er volgens mij alvast niets dat daarop zou kunnen wijzen.  Ik zou alvast niet te veel op autisme of iets in de ontwikkeling inzetten, maar meer kijken naar de piste van verworven beperkingen in de hersenen.

Ook de motivatie waarom Filemon de autismewereld verkent, vind ik maar vaagjes. Toch niet omdat anderen hem ‘autistisch’ noemen, of om de genoemde ervaringen? Mensen met hetzelfde verhaal maar zonder cameraploeg zouden meer tijd in wachtzalen en met wachtmuziekjes doorbrengen. Of gewoon uitgelachen worden door psychiaters of therapeuten.

Het lijkt mij meer een voorwendsel te zijn om een leuk televisieprogramma te maken. Waar op zich niets mis mee is, maar wat weinig rekening houdt met de belangen van mensen met autisme en hun omgeving. Misschien komt er volgende keren wel een ‘Het is hier psychotisch’ en ‘Het is hier depressief’? Ach, in de volgende afleveringen wordt vast duidelijk wat het Plan van Filemon en co is. En zo wordt het publiek toch maar weer warm gemasseerd om weer af te stemmen. Op donderdag rond negenen op drie.