Relaties tussen mensen zijn niet eenvoudig, zeker als mensen met en zonder autisme tezamen een liefdesrelatie of een gezin vormen. Meestal gaat dit niet vanzelfsprekend, te meer omdat zowel de ene als de andere partner een zekere grilligheid vertoont. Anders zouden ze niet bij elkaar terecht gekomen zijn. De pot verwijt het deksel soms dat het zwart ziet. Wat niet betekent dat de ene persoon mettertijd meer zichzelf is gaan begrijpen, en ander gedrag gaat vertonen, en stilaan weg groeit van de andere.

Soms komt daarbij de opmerking dat er teveel in hokjes wordt gedacht, en dat iedere mens op zich moet worden bezien, niet als autist of niet-autist.  We zijn tenslotte allemaal mensen, elk op zich, met een eigen individualiteit, hoor ik dan.  Even daargelaten dat een niet-autist die dat zegt zichzelf vaak schromelijk overschat, wil ik hier toch even op ingaan.

Vanzelfsprekend is iedere mens, los van het autisme, uniek. De niet-autist is dat misschien niet als individu, maar de meeste mensen proberen, minstens toch in hun puberteit, een variatie toe te voegen.  Er zijn dappere en diepzinnige mensen die daar tot aan hun sterfbed in slagen, en zelfs een hele mooie variatie op het maatschappelijk thema produceren en onderhouden. Er zijn er zelfs behoorlijk veel, én ze hebben geen autisme.
De minder diepzinnige mensen draaien echter (noodgedwongen vaak) gewoon mee in de tredmolen, gaan naar hun werk, verdienen hun geld, lachen om flauwe moppen, rijden zich net niet te pletter, kortom spelen hun oplegde rol zonder deze in vraag te stellen. Tragisch genoeg zijn het soms deze mensen die anderen denken te moeten heropvoeden.

Vanzelfsprekend heeft iedere mens, los van het autisme, een bepaald karakter, aanleg en (hopelijk) een zekere opvoeding. Natuurlijk zijn relaties niet gemakkelijk. De mensen die deze clichés verspreiden, voegen daar meestal nog aan toe dat we in een kokanje, een luxe maatschappij, een luilekkerland leven. Als we maar wat verdraagzamer en dankbaarder zijn, en meer naar elkaar luisteren, komt al veel in orde.

Was het maar zo. Wie wat inzicht in het autistisch denken heeft verworven, weet dat autisme verhindert om aan veel maatschappelijke verwachtingen te voldoen.

Concreet houdt dat in dat autisme belet de mogelijkheden die iemand van kindsbeen af heeft, de aanleg, samen met de aangeleerde technieken, vaardigheden en attitude, de opvoeding, in de praktijk te brengen.

Er blijft dus een discrepantie, een kloof, tussen wat iemands karakter, aanleg en opvoeding zou doen verwachten en wat eruit komt, het resultaat.

Zeker in crisismomenten en momenten van grote stress is deze kloof onthutsend groot, en is het moeilijk voor een partner zonder autisme te geloven dat hij of zij ooit voor zo iemand heeft gekozen. Want meestal kiest de partner voor de verwachtingen, niet zozeer voor de persoon op dat moment, hoe moeilijk dit ook te aanvaarden is. Een sociaal netwerk, een vangnet, is voor de niet-autistische partner op dat moment zeer belangrijk (uiteraard voor de andere partner ook). Anders is het alleen zwoegen met alle gevolgen … in het rood gaan, emotioneel uit balans gaan, zich geïsoleerd voelen, depressie …  Mensen zonder autisme leven immers bij gratie van hun sociale verbondenheid en wanneer ze teveel in het negatieve aspect van het autistisch denken worden opgeslorpt voelen ze zich wegdeemsteren.

Een persoon met autisme zal veel minder afgaan op de verwachtingen naar de toekomst van iemand, maar kiezen voor de persoon in het hier en nu. Alleen al omdat dit verbeelding vergt, maar ook omdat dit samenhangt met de sociale status, en mensen met autisme daar veel minder vatbaar voor zijn. Zeker als er enig zelfinzicht is.

Bovendien is het een fabeltje dat bij alle mensen met autisme het duidelijk zichtbaar is. Tal van Ass’ers zijn bovengemiddeld intelligent en passen hun begaafdheid toe in een soort van kameleon strategie. Ze passen zich aan om te overleven, en worden meesters in het vermommen van tekortkomingen. Tot wanneer het mis gaat, en de relatie onderhevig is aan spanningen.

Mensen die meer dan begaafd zijn, die een goede opvoeding hebben gehad met voldoende kansen, en die doorzettingskracht in overvloed hebben, zoals de meeste mensen met autisme (de uitzondering bevestigt de regel) … hebben het echter veel moeilijker dan mensen zonder autisme die vanuit dezelfde uitgangspositie vertrekken. Dat heeft niet te maken met hun karakter, eventuele luiheid, een labiele persoonlijkheid of een ongelukkig milieu … want de praktijk bewijst meestal het tegendeel.

Nochtans wordt het wel nog vaak gezegd, en is dat erg kwetsend voor de meeste autisten die zich dag in dag uit inzetten om te overleven, vergeleken met het ‘luilekkerleventje’ van de niet-autisten die eigenlijk vooral op de rails van hun sociale genen voort tuffen. Autistische mensen moeten elke dag zwoegen om deze rails te leggen, zelf te maken. Bij wijze van spreken dan nog in weer en wind, omdat hun zintuiglijke prikkelverwerking veel minder afgesteld is.

Behalve dat autisme een beperking vormt in het exploiteren van de mogelijkheden, is autisme ook continu aanwezig in de uniciteit.  Een mens met autisme is uniek door en niet ondanks het autisme. Eigenlijk zou je kunnen zeggen  zelfs unieker, met een sterkere individualiteit, hoewel er uiteraard ook mensen met autisme zijn die al dan niet noodgedwongen (door hun beperkte zelfredzaamheid) afhankelijk zijn.

Op dit punt zouden mensen zonder autisme kunnen beginnen denken dat ik alleen de kant kies van de autistische medemens. Niet is minder waar.

Wederzijds respect is meer dan noodzakelijk.  Er zijn ook mensen met autisme die binnen een relatie alles denken te mogen, en het samenleven ook quasi onmogelijk maken vanuit een gevoel van superioriteit. Er zijn consequenties aan de keuzes die mensen maken, ongeacht of er autisme in het spel is.

In een relatie tussen mensen met en zonder autisme zijn daarnaast een aantal vragen belangrijk. Hoe maken we bijvoorbeeld het autisme bespreekbaar in de relatie  en hoe sterk moeten de partners er mee rekening houden ? Wat is de zinvolheid van een officiële diagnose ? Een andere vraag is bijvoorbeeld hoe je partner overtuigen om een diagnose te stellen en hoe belangrijk die diagnose dan wel mag zijn voor de relatie ?

We zouden ons ook kunnen afvragen of een diagnose wel daadwerkelijk helpt in de dagelijkse communicatie. Eens duidelijk is dat er een diagnose is, worden de verwachtingen dan daadwerkelijk bijgesteld ? En als dat werkelijk zo is, en er andere verwachtingen worden gesteld, groeit bij de niet-autistische partner dan niet de idee dat die zich verliest ? Met andere woorden: is er dan nog sprake van dezelfde relatie en willen beiden de relatie op die manier nog in stand houden ?  Anderzijds is er ook hier een aanvaardingsproces nodig, mogelijks ondersteund door een vorm van relatietherapie, hoewel het niet steeds duidelijk is welke meerwaarde zo’n therapie geeft voor iemand met autisme.  En dan rest ook nog de vraag in welke mate het autisme te overstijgen is door vaardigheden aan te leren, en of dat de taak van de partner is, of van iemand anders.

Samen leven vergt ook verantwoordelijkheidszin, elkaar ruimte geven (zie onder andere het boekje A room for one’s own van Virginia Woolf), leren omgaan met elkaars budget (financieel en emotioneel), zich aan de afspraken houden …

Op zich is dit niet zo eigen aan een tistjesrelatie, maar het kan soms wel de spuigaten uitlopen, door de contextblindheid, het niet zien dat de andere partner het niet meer neemt, of in het rood gaat. In dat geval is het meest autismevriendelijke de duidelijkheid, en wederzijdse afspraken, en mogelijks bemiddeling door een derde. Maar dat is een ander verhaal.