Een duivels dilemma wordt het genoemd, het dilemma tussen doof en blind. Omdat je het niemand toewenst natuurlijk. En omdat het onmogelijk is tussen de twee te kiezen., laat staan één van de twee liever te willen dan de ander. Uit onderzoek blijkt nochtans dat de meeste mensen, gesteld voor de keuze, toch voor doof kiezen. Weliswaar omdat ‘niet kiezen’ ongeldig is.

Als het dilemma wordt voorgelegd, bijvoorbeeld in sollicitatieproeven, is niet zozeer het resultaat maar wel de logica die ertoe leid het belangrijkste. Als onderzoekers die logica vergelijken, blijken de meeste mensen met relatief weinig inlevingsvermogen en eerder egocentrisch oordelen om die keuze te maken. Vanuit jezelf dus, en vanuit de grenzen van je voorstellingsvermogen. Dat valt ook op in de beeldvorming tegenover mensen met andere beperkingen, zeker degene die het verst van ‘ons’ bed zijn.

Zelf ben ik het dilemma meermaals tegengekomen in de opleidingen die ik heb gevolgd, als leerling, student en deelnemer aan navormingen. In de groepsdiscussies ging het er zelden rationeel aan toe.

Wie voor blind ging, vertelde emotioneel hoe erg het zou zijn met niemand meer te praten, geen muziek meer te kunnen luisteren, en waarom gesprekken met vrienden, familie of anderen zo belangrijk waren. Soms getuigde iemand hoe erg het was als dove niet meer te kunnen autorijden, geen radio meer te kunnen luisteren, niet meer te kunnen praten met je collega’s op de werkvloer (als die er nog waren).

Wie voor doof ging, getuigde even sentimenteel dat blind zijn een mens echt waardeloos maakt in een samenleving die toch vooral op informatie uit beelden is gebaseerd. Geen smartphone meer, geen mogelijkheid meer tot swipen op Tinder, geen boeken of kranten meer lezen, geen mensen kijken op een terrasje, en alleen nog wandelingen met zo’n stok. Bovendien zou je nooit meer de persoonlijkheid of het charisma van een ander kunnen afleiden uit een foto of een blik, en niemand meer kunnen zien lachen.

Kortom, het zei vooral iets over hoe slecht de mensen in die groepjes, van jong tot oud, zich konden voorstellen hoe het is om doof of blind te zijn, hoeveel misvattingen er waren. Een andere rode draad was dat vrijwel iedereen verontwaardigd was toen ik mijn argumenten naar boven haalde.

Mijn punt kwam er immers op neer dat het voor de meeste aanwezige mensen vast heel erg moeilijk was om zo’n dilemma ernstig te nemen. De mensen rondom mij waren toch, net als de rest van de wereld, toch vast stekeblind en potdoof voor de ervaringen van mensen die hetzij doof hetzij blind hetzij beide zijn. Was het niet beter eerst een beeld te vormen op basis van mensen die het zelf ervaren in het dagelijks leven vooraleer een uitspraak te doen over dit dilemma?

Het dichtste dat de meesten onder hen waren gekomen, waren jeugdboeken of een geromantiseerde film of documentaire die op school was vertoond, tijdens een dag of week van de diversiteit. Sommigen hadden een doof of blind familielid, waarmee de communicatie volgens hen zeer stroef verliep. Anderen kenden wel een doof of blind persoon in hun straat, maar als je verder vroeg, bleek dat vooral een oudere persoon met aftakelingsverschijnselen. Ook ik moest bekennen dat ik niet zo heel veel ervaringen had met dove of blinde personen, maar genoeg om te weten dat ik deze vooral niet mocht veralgemenen.

Uiteindelijk viel de beslissing zoals meestal in dit soort discussies. Niet door het trekken van rietjes, door het opgooien van een munt, met hand opsteken of bij geheime stemming, maar door diegene met het meest overtuigingskracht en minst ervaring. Intussen lag ik natuurlijk al lang in mijn bed. Aan het dromen over inzicht en een luisterend oor.