Telkens wanneer ik praat over of zinspeel op sport en/of beweging tijdens een voordracht over autismebeleving voor ouders of (toekomstige) hulpverlening, hoor ik ervaringen over hoe moeilijk het is om minstens een deel van de autistische mensen die zij kennen aan het bewegen te brengen. Ik krijg dan ook vaak vragen zoals ‘wat zet een autist aan tot sport en meer beweging?’.

Meer bewegen, actiever zijn, en sporten mag volgens een deel van mijn publiek dan nog zoveel baat hebben, en zelfs geluk brengen, de autistische mensen die zij kennen of begeleiden lijken er niet van te moeten weten. Ze lijken door niets te motiveren, en blijven volgens mijn toehoorders of lezers de ene uitvlucht na de andere zoeken om toch maar niet te bewegen. Volgens mij zien deze mensen het een en ander over het hoofd. En dan heb ik het niet eens over hun eigen activiteit, of ze zelf al dan niet sporten of veel bewegen.

Een autistisch trauma op vlak van lichamelijke opvoeding

Onlangs mailde een autistische man me met een verklaring daarvoor: een autistisch trauma van op de middelbare school die volgens hem meer erkenning verdiende.

“Het is ongeveer het oudste trauma’s in mijn leven, waar ik al jaren voor in therapie ben”, schreef hij. “In mijn tienerjaren ging ik naar een relatief strenge ‘vrije’ school waar een gezonde geest in een gezond lichaam zeer letterlijk werd genomen. Ze waren erg trots op hun schoolteams in basketbal, voetbal, atletiek en volleybal, en hun volkslied vol opgeblazen sportmetaforen. Het was vrijwel onmogelijk om te ontsnappen aan sport en lichaamsbeweging. Terwijl ik net helemaal niet sportgericht was, een hekel voor ploegsport kweekte en nog minder tegen de enorme druk van de school kon.”

“Ik besef dat elke autistische persoon anders is, maar de meeste sporten zijn een mengeling van uitdagingen waar je als autist in tekort schiet,” ging de man verder in zijn mail. “Denk bijvoorbeeld aan buitensporten, die zowel in te warm als te koud weer beoefend worden. Niet ideaal als je overgevoelig bent voor klimaat. Denk aan dat vreselijke teamuniform dat je moet dragen. Denk aan de behendigheid en de hand-oogcoördinatie die voor autistische hersenen vaak moeilijker liggen. Denk ook aan vereiste flexibiliteit die voor hypoflexibele autisten niet voor de hand ligt. En dan heb je nog sporten waarin balans nodig is, wat ook al niet vanzelfsprekend is voor veel autistische mensen. En dan heb ik het nog niet over die teamleden die ontzettend onduidelijk zijn, een trainer met sadistische neigingen of valsspelers van het andere team die de regels zo creatief interpreteren dat je spontaan van uit je vel sprong.” En zo ging zijn mail maar door. De keuze van de term ‘trauma’ was zeker niet overdreven.

Sport en lichamelijke opvoeding bevestigt vaak marginalisatie en handicap

Hoewel ik zelf eerder trauma’s heb van andere vakken, zoals wiskunde en wetenschap, kan ik me deels aansluiten bij zijn ervaringen. Het is herkenbaar omdat sport en lichamelijke opvoeding voor mij het gevoel van marginalisatie en handicap nog versterkt heeft, en mij het gevoel gaf ‘zwak’ te zijn. Gelukkig heb ik geen trainers of leerkrachten ontmoet die een hartsgrondige hekel hadden aan leerlingen die minder sportief aangelegd waren, of een of andere sadistische neiging hadden zoals iemand laten rondjes laten lopen met een T-shirt met opschrift ‘lul van de week’. Ik heb gelukkig ook geen ouders die zo graag zelf een of andere sportcarrière hadden en hun zoon of dochter, hoe onsportief ook, ertoe aanzetten om te doen wat zij hebben gemist.

Natuurlijk weet ik dat er ook best wel wat autistische mensen zijn die heel graag sporten, zowel in groep als individueel, zowel in liefhebbers – als in competitieverband. In alle mogelijke sporten trouwens, je kan het zo gek niet bedenken of er zijn wel mensen met autisme die beoefenaar zijn van die sporttak. Zelf beweeg ik ook heel graag, en individueel sporten lukt ook nog best. Toch heb ik enkele sporten geprobeerd, waar ik verwonderd heb staan kijken naar de merkwaardige gewoontes en ideeën van trainers en sportbeoefenaars.

Van het fenomeen ‘opwarmingsoefeningen’ tot het gedrag van sportliefhebbers: bizar!

Het fenomeen ‘opwarmingsoefeningen’ bijvoorbeeld, vond (en vind) ik nog steeds bizar. In elke sport blijken deze anders ingevuld maar door gewoon wat cardio te doen zie ik niet in hoe je opgewarmd geraakt. In bijna elke sport is ook het aspect ‘aanraking’ iets fascinerend bizar, omdat het telkens complex verwikkeld is met de regels van die sport. Het viel me ook op tijdens de periode dat ik sportte – intussen al wat jaren geleden – dat de instructies alleen mondeling werden gegeven en bijna nooit volledig verstaanbaar waren. Met als gevolg dat ik, zeker als er een wedstrijd gespeeld werd, bijna nooit wist wat er van mij verwacht werd. Ik interpreteerde de regels ook vaak anders, en ik kon vaak niet overtuigd worden dat mijn interpretatie niet de juiste was. Dat leverde vaak meer stress op dan ontspanning.

Ook het gedrag van sportliefhebbers vind ik raar, zoals mensen die uit de bol gaan voor een voetbal – of tenniswedstrijd, of zelfs naar een stadium trekken, maar dat is iets heel anders. Ik heb het hier dan ook niet over ‘passieve’ sport, wat voor mij hetzelfde is als ‘op de bank hangen’. Dan heb ik het toch meer voor gamen of lezen, of op de tablet surfen. In die context is schrijven en lezen een veel actievere bezigheid dan naar een scherm zitten kijken naar een ‘sportwedstrijd’ (die eigenlijk nog weinig met sport heeft te maken).

Zelfrespect, lichaamsbeeld en relatie met gezondheid verbetert door te sporten

Het heeft jaren geduurd maar ik begin te verstaan dat sport en beweging iemands zelfrespect, lichaamsbeeld en relatie met gezondheid en fitheid van sommige mensen positief kan beïnvloeden. Dat sport en beweging in het algemeen ontspannend kan zijn, zonder dat je daarvoor ingeschreven moet zijn in een fitnesscentrum of sportclub, en zonder dat het een cent meer moet kosten, lijkt nochtans voor veel mensen in mijn omgeving van de pot gerukt. Angst voor pijn, zweet, een belachelijk figuur slaan, ziek worden … het zijn maar enkele van hun motivaties om vooral niet te bewegen. Terwijl ik na een dagje minder bewegen net meer pijn en stress ervaar. En een belachelijk figuur slaan, dat duidt er volgens mij vooral op dat je in de verkeerde kringen verkeert.

Helaas zijn de meeste sporten voor mij, en wellicht ook voor heel wat andere autistische mensen, niet zo toegankelijk als noodzakelijk om erin te functioneren. Uitleg op maat van de regels van die sport, besef van en respect voor iemands (fysieke en andere) grenzen (en de beleving ervan), en mensen positieve feedback geven, zou al heel wat helpen, beginnend in het lager en middelbare onderwijs. Ook concrete voortgang zien, welke concrete resultaten ik boek met de inspanningen die ik doe, helpt mij om gemotiveerd te blijven.

Hoe iemand te motiveren tot meer bewegen en/of tot sport?

Welke sport geschikt voor iemand met autisme, heeft volgens mij meer te maken met de individuele mogelijkheden dan met autisme. Als het gaat over de communicatie, het welkom heten, de randvoorwaarden van sport en lichaamsbeweging, … dan is autismevriendelijkheid en rekening houden met iemands autismebeleving (en tips vanuit de omgeving) wel belangrijk. Ook een realistisch-positieve voorbeeldfiguur in je omgeving, die dichtbij je staat, en positieve invloed heeft, kan zeker helpen om gemotiveerd te zijn en blijven.

Als iemand me vraagt hoe iemand te motiveren is om sport te doen, lijkt het me logisch dat je eerst begint met het beeld dat die persoon heeft over sport, en vervolgens ook wat h/zij wel goed kan dat in de bewegingssfeer ligt. Als bewegen niet ontspannend of leuk is, zoals gepromoot wordt in de sportbeoefening op televisie, kan je moeilijk verwachten dat iemand die zich al de hele dag door inspant om mee te kunnen in het leven ook nog tijd steekt in sport of extra beweging. Zeker als er daar geen beloning bij komt kijken of geen interne motivatie is.

Meer lichaamsbeweging begint voor mij met alledaagse taken zoveel als mogelijk te combineren met beweging. Zo heb ik van mijn kinesist geleerd hoe je de afwas, het poetsen en opruimen kan uitwerken tot gymnastiek. Ook de trap nemen in plaats van de lift, naar de bakker wandelen in plaats van gemotoriseerd verplaatsen, naar de (nabijgelegen) supermarkt of kleinhandelszaak met een trolley in plaats van stapvoets met de auto naar die veel te verre hypermarkt, of na de avondmaaltijd een half uurtje in de buurt wandelen (met of zonder oortjes in) hebben mij geholpen om fitter te worden.

Tot slot: een geschikte sport en welke beweging kadert in je ‘geluksplan’

Tot slot kan het helpen om de denkoefening te maken wat voor jou een geschikte sport zou kunnen zijn. Voor mij zou dat bijvoorbeeld bij voorkeur een individuele sport zijn maar een groepssport zou eventueel ook kunnen. Je zou ook kunnen nadenken over welke aanpassingen of voorwaarden nodig zouden zijn. Voor mij zouden dat zijn: beperkte competitiegeest, veel tijd om de regels uit te leggen, ook schriftelijke communicatie, tijd om te groeien in de beoefening, aandacht voor anders aanvoelen van de omgeving, en flexibiliteit over de uitrusting om te dragen.

Het belangrijkste, denk ik, zou voor mij, om te besluiten, zijn dat het aansluit bij wat ik nu al graag doe, goed kan en waar ik niet het gevoel bij heb dat het een zaak is van ‘moeten’ maar van iets waarin ik kan groeien en het gevoel heb dat ik mag zijn wie ik ben. Het kadert in het ideale geval in een ‘geluksplan’, een manier om je algemene welbevinden te verbeteren, en staat niet op zichzelf. Uiteraard is wat dat geluk inhoudt en dus ook hoe je dat vertaalt in beweging en sport, zoals bij alles, voor iedereen anders.