‘Eén van de grootste misvattingen rond mensen met autisme is dat ze niet kunnen liegen.  We zijn verre van eerlijk. e verzinnen soms de meest waanzinnige verhalen, gewoon om het idee te wekken dat we ambitieus zijn. Zo ken ik een autistische man die iedereen vertelt dat hij een internet-seksbom is, terwijl hij in werkelijkheid een veel te dikke jongen is die tot vier uur in de middag slaapt en de hele nacht in de nachtwinkels rondhangt. Onze motivatie is niet anders dan wanneer een niet-autist overdrijft of liegt.’

Deze uitspraak komt van iemand die zich autistisch noemt, en werd geciteerd door journaliste Lynn Formesyn in het magazine Goed Gevoel van enige tijd terug in een artikel dat enkele misverstanden rond autisme wil rechtzetten. Het thema ‘autisme en liegen’ kon in zo’n geval blijkbaar niet ontbreken.

Het is dan ook een van de meest aangeklikte thema’s op Google naast erfelijkheid, verantwoordelijkheid, mogelijkheden om van autisme af te geraken of eruit te groeien, hoe een autistisch mens gelukkig kan zijn (en of het überhaupt kan), zelfstandig leven vergroten, agressief gedrag aanpakken en stress verminderen. Ook op deze blog is liegen een van de meest aangehaalde thema’s, naast seksualiteit, geluk, omgaan met geld, zelfstandigheid en het verband met narcisme en criminaliteit. Ook in deze artikels schreef ik al over het thema: ‘Mensen met autisme liegen (niet)’ … autisme en liegen, Kunnen mensen met autisme liegen … autisme en liegen.

Kan een autist liegen of is er meer aan de hand als dat zich voordoet, is als vraag te negatief, vind ik. Liegen heeft een slecht imago, dat versta ik, maar soms blijken de verwachtingen om te functioneren met anderen neer te komen op de verwachting dat je kan liegen. Ook al wordt dat niet in zoveel woorden bevestigd. Dat gaat volgens mij samen met hoe autistische mensen, zoals Peter Vermeulen beschrijft, in een relatieve wereld leven als absoluut denkende mensen. Daarnaast is een autistische mens nooit alleen diens autisme, maar een mens met talloze invloeden, eigenschappen, aspecten … die allemaal een rol spelen als het gaat om wat je observeert aan iemand.

Zelf vind ik liegen heel erg moeilijk, tegen mijn aard ingaan en zelden de moeite waard. Dat wordt bevestigd in een recent onderzoeksartikel verschenen in het tijdschrift van de Britse National Autistic Society, waarin staat dat liegen voor autistische mensen, zeker voor kinderen maar ook voor volwassenen, verre van eenvoudig is.

Mochten ze dat wel kunnen, dan zouden ze in staat zijn bewust een beeld over te brengen waarvan ze weten dat het onjuist is, door informatie te geven waarvan ze weten dat  die niet klopt of door bepaalde informatie achter te houden. Niet zozeer de goede of slechte bedoeling, maar het bewust doen zou doorslaggevend zijn om van liegen te spreken.

De meeste voorbeelden die ik krijg van ‘leugens’ van autistische mensen, beantwoorden in geen geval aan die kenmerken. Als iemand mij mailt dat een autistisch persoon in zijn of haar omgeving liegt, antwoord ik meestal dat die autistische persoon dan flink zijn of haar best doet, en wellicht doodvermoeid is van de coping die hij/zij op dat moment gebruikt.

Als ‘gewone’ mensen liegen, gemiddeld meer dan twee keer per dag, doen ze dat met de beste bedoelingen. Liegen, schrijven onderzoekers, is een mooi voorbeeld van empathie, want je wil niemand kwetsen, een situatie niet ingewikkeld(er) maken en het zelfvertrouwen of zelfbeeld van die ander niet kwetsen. Het gaat bij de meeste mensen als vanzelf, en oefening baart kunst, hoe meer we liegen hoe beter onze hersenen er in worden.

Ook de sociale motivatie zou een grote rol spelen bij liegen. Merkwaardig genoeg zetten mensen leugens meer in om anderen te helpen en te beschermen dan voor hun eigen belang.  Het voelt niet goed als ze liegen als er geld of goederen te pas komen, maar als ze beter liggen in de groep of een goed gevoel geven aan anderen, kan het best.   Ook al wordt dat sommige mensen dan gewoon ‘een beetje oneerlijk zijn’ genoemd. Dat ‘beetje oneerlijk’ vind ik dan weer even raar als ‘een beetje zwanger’ of ‘een beetje autistisch zijn’, of het lukt mij in elk geval niet.

Of autistische mensen kunnen liegen, die vraag heb ik in 2008 al in een poll gesteld. Ruim de helft van de 500 respondenten tot nu toe, vond dat autistische personen niet zonder maskeren of heel wat moeilijk te handhaven aangeleerde trucjes in staat was om te liegen, twee op tien respondenten vond zelfs dat autisme en liegen tegenstrijdig waren.  Op de blogs over liegen kreeg ik telkens ook veel reacties, zowel gepubliceerd online als via mail of social media.  Zoals van Ken, Jos, Bram en Lichtpuntje (een autistische vrouw met een pseudoniem).

Zo schrijft Ken : “Ik ben ook autist, lieg heel veel en ben er ook erg goed in. Mensen denken dat ik er plezier in schep om keihard de waarheid te zeggen terwijl ik juist een goed verhaal ophang dat niet waar is, en ik met foute uitspraken uit de voeten kom”.

Jos heeft op liegen een heel eigen kijk: “Voor mij is iemand die oneerlijk is of informatie niet vertelt een leugenaar. Die hoeft niet noodzakelijk onwaarheden te verkondigen. Er zijn veel mensen om me heen die aardig en lief zijn maar toch liegen. Het erge is dat je voor pathologisch leugenaar wordt uitgemaakt als je eerlijk bent, en als je liegt wordt je geloofd.”

Lezer Bram vraagt zich dan weer af: “In hoeverre er (wetenschappelijk) is bewezen dat mensen met een autistische stoornis bewust, structureel en vasthoudend kunnen liegen? Natuurlijk zijn er zowel gradaties in autisme als in liegen, maar in mijn beleving strookt het bewust en vasthoudend over iets liegen niet met de gedachtegang van veel autisten. Zij hebben mijn inziens juist doorgaans duidelijkheid en eerlijkheid nodig om een situatie voor zichzelf te kunnen begrijpen en inschatten. Het is dan ook geen excuus en liegen is tot op zekere hoogte leerbaar, maar ik twijfel aan de capaciteit van autistische mensen om in te druisen tegen hun noodzakelijke houvast”.

Lichtpuntje (pseudoniem) reageert dan weer met een ander standpunt: “Mensen met autisme zijn van nature puur en eerlijk. Mensen zonder autisme leven vaker in een schijnwereld en maken gebruik van tactiek. Misschien door nare ervaringen kunnen mensen hun puurheid hun eerlijkheid iets verdringen waar ze erg veel moeite voor moeten doen.Mensen zonder autisme zijn meester in de schijnheiligheid. Maar zoals met alles geldt hier ook … geen autist of niet autist is hetzelfde.”

Als laatste laat ik het woord aan Ilse Aerts en Peter Buys in ‘Mijn zelfportret’, een boek rond zelfbeeld voor adolescenten met autisme:

“We veronderstellen dat jongeren met autisme wel technisch kunnen liegen, maar dat ze het moeilijk hebben met de relationele component ervan. Liegen om iets te verkrijgen of te ontlopen kunnen ze wel. Maar een leugentje om bestwil of ter verbetering van het eigen imago is moeilijker. Deze manier van liegen is immers subtieler en vraagt meer relationeel doorzicht.“

Blijft de vraag of autistische mensen überhaupt kunnen liegen? Als autistische mensen dat van zichzelf zeggen, wie ben ik dan om dat voor hen tegen te spreken? In ieder geval is het niet mijn sterkste kant. Wat ik wel goed kan, is mij eruit proberen te praten. Ook al is dat keihard werken. En soms kan ik ook heel erg proberen om in de gratie te komen. Of om een duimpje omhoog, een like, te krijgen. En zeg nu zelf, af en toe zo’n figuurlijk schouderklopje, teken van waardering te krijgen, dat wil toch iedereen?