Al is het al een hele tijd geleden, de eerste schooldag blijft, elk jaar opnieuw, een belangrijke dag in mijn leven. Al weet ik niet goed of het nu trauma of nostalgie is, het zit in elk geval diep verankerd in mezelf. Dat heeft wellicht ook te maken met mijn behoorlijk lange schoolloopbaan. Met 17 jaar kleuter tot secundair en 15 jaar hoger onderwijs (waaronder 202 examens) achter de rug, hebben zowel eerste als laatste schooldag (en die periode ertussen) veel impact gehad op mijn leven. Af en toe kom ik nog wel eens badend in het zweet wakker door een of andere schoolnachtmerrie.

Zoals bij de meeste mensen heb ik de eerste keer naar school van horen zeggen. Het lijkt of ik het me herinner, maar dat zou, zo vertellen mensen die het zouden kunnen weten, niet mogelijk zijn. Wat er ook van zij, er kwamen geen traantjes bij te pas. Die kwamen meestal in mijn latere schooljaren en vooral dan in telkens mislukte pogingen om sociaal contact op te zetten. Maar mijn eerste keer naar school was ik naar verluid vrij apathisch. Als ik dan toch iets liet merken, was het trots. Trots dat ik het mocht en trots dat ‘Juffrouw’ (de kleuterleidster, later de lagere school-lerares) er was. Juffrouw, en af en toe ‘Meester’, beschermden mij tegen ‘de griezels’, de andere leerlingen, de Buthead en Beavis, de Desmet en Bogaert, de fokkie en sukkie of hoe ze ook noemen in mijn klas. Dat sommige van mijn klasgenoten van vroeger tegenwoordig verantwoordelijkheid nemen in functies, die gaan over leven en dood of levenskwaliteit van kwetsbare mensen, doet mijn vertrouwen in de samenleving geen goed.

Mijn eerste schooldag is altijd een dubbelzinnige ervaring geweest. Een mengeling van intens plezier, een heleboel nieuwsgierig en verwachtingen, verlangens en daarnaast ook intens verdriet en angst. De geur van school, van boeken, krijtjes en leraressen sprak me aan. Net als die enkele lessen die me interesseerden, en bepaalde leuke activiteiten. Jammer genoeg was er veel minder positiefs. Het gepraat over mijn hoofd heen bijvoorbeeld. Waarom het maar niet lukte om bepaalde vaardigheden onder de knie te krijgen, of in de klasgroep te functioneren. Waarom ik zo weerbarstig en eigengereid was, zo weinig zei maar die keren dat ik sprak het niet kon laten anderen te verbeteren. Als je het niet weet, moet je zwijgen, vond ik, en als je het weet en een ander zei het net niet helemaal juist, moest ik het absoluut wel zeggen.

Ik hield meer van de eerste schooldag dan van de laatste. Eerste dagen waren zo fijn omdat ze een nieuw begin betekenen. De laatste schooldag kwam ook altijd te laat. Omdat ik doodop was. Tegelijk kwam ze ook te vroeg. Omdat de vakantie oeverloos leek (en nog steeds lijkt), het veel te warm was, en er niets te doen was. Al was ik wel liever meteen begonnen met de school, en zoals in een boek een inhoudsoverzicht gehad, eerder dan formaliteiten en ‘elkaar leren kennen’.

Elk jaar op de eerste schooldag hoopte ik in het jaar dat begon iets te leren. Ik droomde ervan iets interessant te leren kennen en kunnen. Ik hoopte mijn lessen, leerlingen en leerkrachten zelf te kunnen kiezen. Telkens liep het anders uit, ook al werd telkens wel beloofd dat ik een ‘aanpak op maat’ zou krijgen. Ik was vooral nieuwsgierig die eerste schooldag. Over wat zouden we leren, en zou er iets interessants in komen, iets dat me boeide. Terwijl andere leerlingen zaten te kletsen, zat ik mijn boeken door te bladeren. Achterin, bij ‘niet verplichte leerstof’ in een klein kadertje (waar later vast ‘niet te kennen’ bij zou komen te staan) stond er wel iets dat me interesseerde. Intussen praatte iedereen verder. Ik zuchtte meestal en legde mijn hoofd op mijn handen. Tijd om een dutje te doen, dacht ik, en af te wachten tot er iets komt dat wel de moeite is.

Zo moest het dus zijn als je gaat werken, dacht ik toen al, maar dan nog veel erger. Elke leraar of lerares zei ons, een luidruchtige, speelse en hyperactieve klas, wel eens dat we blij mochten zijn dat we op de schoolbanken mochten zitten. Dat we niet moesten gaan werken in een fabriek of op zee of in de akkerbouw of de veeteelt. De school, werd ons gezegd, was een gift van hardwerkende mensen, die hoopten dat we hen iets zouden teruggeven. In veel anderen, niet zo beschaafde landen, zoals in Afrika, konden de jeugd ernaar fluiten. Eens we zouden werken, zouden we met weemoed terugdenken aan onze schooltijd. Werken, dat moest wel het laatste zijn wat je als volwassene wil, dacht ik toen.

De eerste schooldag is alles behalve een schooldag geweest. Een dag met praatjes, stomme spelletjes, kuieren in de zon, naar het park of naar het strand gaan, of naar de driedaagse plaatselijke koopjesmarkt die elk jaar precies op dat moment begon. Ik vond dat bedrog, niet alleen tegenover mij, maar vooral tegenover wie de leraren betaalde. Ik kwam om les te volgen, huistaken te maken, … zo had ik het concept ‘school’ geleerd. Kuieren op de koopjesmarkt, met de bal spelen op het strand en luisteren naar vakantieverhalen van andere leerlingen, vielen daar niet onder. Zoiets deed je in de vakantie. En die was eindelijk voorbij. Of dat had ik gedacht.

Zoals de zomer in juni startte, ongeacht welk weer het was, eindigde die zomervakantie immers op 1 september. Op die dag verschoof alles wat aan zomer deed denken in mijn hoofd naar een ander mapje, dat pas het jaar daarop weer open ging. Dat sommige mensen in september nog iets zomers deden, leek mij bijzonder vreemd. Tegenwoordig kan ik dat al beter tolereren. Sinds een aantal jaar heb ik het losgelaten mensen raar te vinden. Het is beter zo. Tegenwoordig doet iedereen of raar normaal is en andersom, of iedereen tot ‘we’ behoort maar toch uniek en bijzonder is, en of alles met alles wordt verward. Woorden hebben hun betekenis verloren, taal is niet langer meer functioneel en oh ja, ik hoorde net nog op de tram, dat de wereld ‘naar de wup’ is, vanuit ons dialect vertaald als ‘naar de vaantjes’. Heimelijk denk ik dat dit te maken heeft met de beleving van de eerste schooldag, en de trauma’s of fascinaties die daaruit volgden.